x

Sanskrit Manual I                  Helper notes set in brackets. Please send

 corrections to chrisalmondpiano@gmail.com

-Link to the nominal vibhakti tables i.e. राम, फल

If you are using the PDF, here is the link to the most up to date google docs version

Lesson 1 The Sanskrit Alphabet

Lesson 2 The first Conjugation (भ्वादि)

Lesson 3 Masculine and Neuter Nouns । 1st and 2nd cases

Lesson 4 The Fourth Conjugation (दिवादि)

Lesson 5 Instrumental and Dative and the 6th Conjugation (तुदादि)

Lesson 6 Masculine Nouns in इ and उ । 5th and 6th cases

Lesson 7  The tenth conjugation (चुरादि) । 7th case and Vocative

Recapitulation - review and new vocab - Quizlet

Lesson 8 Feminine

Lesson 9 The imperfect tense लङ्  

Lesson 10 Nouns in ऋ

        Lesson 11 The potential mood विधिलिङ्

Lesson 12 Neuter nouns in इ उ ऋ

Lesson 13 Personal Pronouns and Passive Voice

        Lesson 14  The Demonstrative Pronouns

Lesson 15 Nouns ending in Consonants

Lesson 16 Nouns with one stem

        Lesson 17 Passive Impersonal/Nouns with two stems

        Lesson 18 Present and Perfect Participle

Lesson 19 The use of the Participle

LESSON 20 Two stems nominals and degrees of comparison

        Lesson 21 Nouns and Adjectives with 3 stems

Lesson 22 Three stem nouns and adjectives continued

Lesson 23 The formation of the Feminine

         

        Lesson 24 Gerund and Absolute Constructions

Lesson 25

Lesson 26 The Adverb Clause

        

        Practical Epilogue

        Verbal Roots with their principal parts  🐚

Includes present active, present passive, ppp, indeclinable p.p., and infinitive forms. Certain forms were missing from the original and thus not copied, though there are a few extras added to this doc.

I have also included a procedure to look up all the forms online.

Glossary of vocabulary used in text  🌻

  • Sanskrit-English
  • A tip is to type a word without endings and you are far more likely to find it in the text

 💐Extras 

  • This edit uses both English and Sanskrit Grammar terms

Topical Index(good for subject wise lookup)

Declensions tables listed in this book (click ):

-numbers indicate the topic heading for a printout

Nouns ending in अ/आ 

Mas : रामः 11

Fem : सीता  38

Neut: फलम्  11

Nouns ending in इ

Mas: हरिः  28

Fem: मतिः  50

Neut: वारि  64

Nouns ending in उ/ऊ

Mas: गुरुः  28

Fem: धेनुः 50

Neut : धु  64

Fem : धू 58

Nouns ending in ऋ

Mas: नेतृ, पितृ 52

Fem : मातृ  53

Neut : धातृ   53

Nouns ending in ई

Fem : नदी  38

Pronouns -

all topic 67

द्  - 3rd person that m. f. n. 

एतद् 3rd person - this m.f.n.

असमद् I stem

युष्मद् - You stem

Pronouns

इदम् - this m.f.n. 69

अदः - that m.f.n. 69

सर्व - all m.f.n.  96

किम् - 113 -  interrogative  pronouns- m.f.n.

द् - 114

relative pronoun m.f.n.

Numerals

1-4  topic 126

5,6,8 topic 130

1-19 Cardinal and Ordinals -  topic 131

1-stem Consonant Ending Nominals

General Case Endings 74

-to be added to consonant ending nominals

मरुत् m wind 76

वाच् speech n. 76

2 stem Consonant Endings

मतुप्-वतुप् - धिमत् talented m.n.

82

न् - बलिन् strong  m.n. 92

ईयस् - comparative- declined - लघीयस् (lighter):  m.n.  94

Consonant Ending Nominals-3-stem nouns

चक्रवस्-having done m.n. 100

राजन् - king m.  102

वर्मन्-path n. 103

कर्मन्-work n. 103

च् Adjectives of direction ending in अच्  104

Most Verbal Conjugation Tables listed in this book

Present लट् endings Parsmaipadī

Parasmaipadī Endings only 8

पत् 1P   जी 1P   भू 1P - all 9

पुष् 4P 16  तुद् 6U 24

चुर् 10U 32

धृ 10U - 32

Present लट् endings

Ātmanepadī Endings only 8

लभ् 1A (ātmanepadī) 40

imperfect past लङ्

Endings only 48

विश् (p) भ् (a) 49

अस् in in 4 लकाराः

to be - in लट, लङ् लोट् and लिङ्   63

कृ in 4 लकाराः

present लट् 51

Imperfect Past लङ् 51

Imperative  62

Potential 62

Imperative लोट्

Endings only 55

बुध् (p) and मन् (a) 56

Potential Mood लिङ्  

Endings only

भू (p) and मृग् (a)  56

🕉💮🌼🌷🌻🌹🌸🌻🕉

Lesson 1 

The Sanskrit Alphabet

 अक्षर माला

The vowels [called svara in sanskrit]There are 13 vowels in the Sanskrit alphabet. They are divided into simple vowels and diphthongs.

  1. Every simple vowel, except the last, shows a short and a long form.

Simple vowels: [samānākṣara]

Short [hrasva]    अ a    इ i    उ u    ऋ r   ॡ ḷ

[these English looking letters are the I.A.S.T equivalents]

Long  [dīrgha]  आ ā    ई ī   ऊ ū    ॠ ṝ

Diphthongs:  ए  e    ऐ ai  ओ o   औ  au

  1. The consonants [vyañjana]The Sanskrit vyañjana are classified according to the organs of pronunciation. There are five categories:
  1. those pronounced from the throat are called gutturals;
  2. those pronounced from the palate are called palatals;
  3. those that are pronounced from the roof of the mouth are called cerebrals;
  4. those pronounced from the teeth are called dentals. 
  5. those pronounced from the lips are called labials.

  1. कण्ठ्य [kaṇṭhya] for gutturals

क ka

ख kha

ग ga

घ gha

ङ ṅa

(ह ha)

: ḥ

  1. तालव्य [tālavya] for palatals

च ca

छ cha

ज ja

झ jha

ञ ña

य ya

श śa

  1. मू्र्धन्य  [mūrdhanya] for cerebrals

ट ṭa

ठ ṭha

ड ḍa

ढ ḍha

ण ṇa

र ra

ष ṣa

  1. दन्त्य [dantya] for dentals

त ta

थ tha

द da

ध dha

न na

ल la

स sa

  1. ओष्ठ्य [oṣṭhya]  for labials

प pa

फ pha

ब ba

भ bha

म ma

व va

These 5 category can contains [up to] seven consonants:

  1. 5 mutes eg क ख ग घ  
  2. 1 semivowel [called antaḥstha] eg य
  3. 1 sibilant  [called ūṣman]     eg श 

The five mutes of each category are divided as follows:

  1. 2 hard mutes [​​aghoṣa-unvoiced]
  1. One non-aspirate eg क , [class 1 below] [alpaprāṇa]
  2. One aspirated      eg ख [class 2 below] [called mahāpṛāṇa]
  1. 3 soft mutes [ghoṣavat]
  1. One non-aspirate  eg ग [class 3 below] [alpaprāṇa]
  2. One aspirate         eg घ   [class 4 below] [mahāpṛāṇa]
  3. One nasal             eg ङ  [class 5 below] [anunāsika]
  1. The semi-vowels are soft ह य ल व , the hard sibilants are श ष स.
  2. [ह can be categorized as an aspirated ‘soft’ consonant and is usually grouped with other categories of pronunciation as seen below.]

Hard Consonants; Soft Consonants; Vowels

mahāprāṇa(aspirated) Consonants have Red Border

Chart 1: Letters used in Sanskrit

1st of

the class

2nd of

the class

3rd of the class

4th of the class

5th/

nasals

Semi

Vowels

Sibilants

(note-ha is frequently not classified as a Sibilant)

Vowels

kaṇṭhya

k

kha

ga

gha

ṅa

ha

अ / आ

a / ā

tālavya

ca

cha

ja

jha

ñ

ya

śa

इ / ई

i / ī

mūrdhanya

ṭa

ṭha

ḍa

ḍha

ṇa

ra

ṣa

ऋ / ॠ

ṛ / ṝ

dantya

ta

tha

da

dha

na

la

sa

लृ

oṣṭya

pa

pha

ba

bha

ma

va

उ / ऊ

u / ū

To facilitate pronunciation अ has been added after each consonant in this chart.

Diphthongs: ए e ऐ ai ओ o ओ au

Special letters/sounds which come after vowel ं ṃ (anusvāraḥ), ः ḥ (visargaḥ)

N.B.–An ‘a’ has been added to each consonant to facilitate the pronunciation.  Besides the consonants given above, the following should be noted:

Anusvāra:

A dot above a vowel, standing for final म् or for any one of the five nasals followed by one of the first four mutes of its own class:  कं = kaṃ ; अंग = aṅga ; सिंह = simha

Visarga:

A double dot: standing for a final स् or a final र्

Avagraha:

The sign ऽ marking the elision of अ at the

beginning of a word तेऽपि।

Virāma

A stroke below a consonant, क् indicates that it

stands by itself without any vowel following it.

3. Consonants followed by vowels

When a vowel follows a consonant, the consonant loses its stroke, and the vowel is written in an abbreviated form:

 

The form of various vowels following consonants, a  few examples

Shows the breakdown

-अ

न  र  य  ण

म् + अ → म

-आ

ना  रा  या  णा

क् + आ → का

-इ

नि  रि  यि  णि

ज् + इ → जि

-ई

नी री यी णी

न् + ी → नी

-उ

नु रु यु णु

त् + उ → तु

-ऊ

नू रू यू णू

 भ्+ ऊ → भू

-ऋ

             नृ     यृ  णृ

क् + ऋ → कृ

-ॠ

             नृृ     यृृ  णृृ

त् + ॠ → तॄ

-लृ

             कॢ    

     (क + लृ) → कॢ

-ए

              ने  रे  ये  णे  

म् + ए → मे

-ऐ

              नै  रै  यै  णै

ग् + ऐ → गै

-ओ

             नो रो यो णो

स् + ओ → सो

-औ

             नौ रौ यौ णौ

प् + औ → पौ

4. Compound consonants–When two or more consonants have to be written without intervening vowels, the following general principle is followed:

ग् + ध = ग्ध , न् + त् + य = न्त्य ; म + प् = म्प; स् + थ = स्थ ।

क् + क = क्क ; क् + त = क्त ; क् + ष = क्ष ;

ङ + क =  ङ्क ; ङ् + ग = ङ्ग ; ज् + ञ = ज्ञ; ञ् + ज = ञ्ज ;

ट्+य =ट्य  ड् + ग - ड्ग ; त् + त = त्त ; द् + य = द्य ; द् +

ध = द्ध ; श् + च = श्च ; ष् + ट = ष्ट् ;  ष + ठ = ष्ठ ; ह् +

ण = ह्ण ; ह् + न = ह्न ।

5. The sanskrit numerals are:

 ८

Exercise I

  1. Write the Sanskrit vowels [svara].  

  1. Write the Sanskrit consonants [vyañjana].

[Note that in addition to writing them, saying the vowels and consonants out loud is needed.]

  1. What are the hard consonants [​​aghoṣa-unvoiced]?

  1. What are the soft consonants [ghoṣavat]?

  1. Join the following groups of letters:

न् + अ

प् + आ

ज् + इ

द् + ई

श् + उ

भ् + ऊ

स् + ऋ

त् + ॠ

क् + लृ

य् + अ

व् +आ

ङ् + इ

ष् + ई

र् + उ

र् + ऊ

म् + ऋ

ग् + ए

घ् + ओ

द् + औ

थ् + ऐ

च् + इ

ह् + ओ

श् + ई

द् + ए

VI. Write (and say) the following in Sanskrit (Devanāgarī) letters:

 bhūmāvupaviśāmi

snāyuḥ

jñānam

kṣetrāṇi

aṅgāt

udyāne

rohanti  

śāstraiḥ

sarvadā

krīṇīvaḥ

dṛśyate

asti

andhakāreṇa

ratna    atra

tyakta

mūḍa

tiṣṭhāmi

bhramati

aśva       baddha

sa na jānāti

tena suhṛdā

rakṣitaḥ

mayā dattam

tvayā dṛṣṭam

yuṣmābhi-

ruktam


Lesson 2

The first conjugation (भ्वादि)

6. Verb Basics

(1) The sanskrit verb conjugated in a finite tense has three persons and three numbers. The three numbers are singular (एकवचनम्), dual (द्विवचनम्), and plural (बहुवचनम्).

(2) The verbal root (धातु) is the original form of the verb. The verbal base (अङ्ग) is the form assumed by the root before the terminations are added.

(3) The formation of the verbal base depends partly on the strengthening of the radical vowel (i.e. the vowel of the root). Simple vowels are subject to a two-fold strengthening. The first is called guṇa. The second degree of strengthening is called vṛddhi. The following scheme of simple vowels with their two-fold strengthening should be committed to memory:

simple vowels short and long

अ  आ

इ  ई

उ  ऊ

ऋ  ॠ

लृ

guṇa

अर्

अल्

vṛddhi

 आर्

आल्

7. Formation of the base (अङ्ग) in the first Conjugation

  1.  The final vowel and the short medial vowel of a root take guṇa.
  1.       A medial vowel is a vowel which stands between consonants.
  2. When a short vowel is followed by a compound consonant it is counted as long, e.g. विन्द् [व् + इ + न् + द्. The compound consonant न्द् follows the vowel इ and so is considered as long].
  3. In भक्ष् , the compound consonant  is counted as long [भ + अ + क् + ष्. Remember क्ष् is क् + ष् ], so it does not take guṇa)

  1.  The letter अ is added before the terminations.

8. The terminations of the present tense–active voice (लट् परस्मैपदी Parasmaipadī) are:

Singular

Dual

Plural

प्रथमपुरुषः (3rd person)

ति

तः

अन्ति

मध्यमपुरुषः(2nd person)

सि

थः

उत्तमपुरुषः (1st person)

मि

वः

मः

9. Applications

Roots having a short medial vowel: पत् (to fall), बुध् (to know), कृष् (to pull).

Formation of the base (quick glance)

  1. Guṇa [strengthening] of the short medial vowel:

पत्–पत् : अ is the short medial vowel, and the guna for short अ is अ

बुध्–बोध् [ब् + उ + ध् ] उ is the short medial vowel and the guna of उ is ओ, hence बोध बोध्  [ब् + ओ +ध्]  

कृष्–कर्ष्  [क् + ऋ + ष् = कर्ष् ]

[ऋ is the short medial vowel and the guna of ऋ is अर् - note how the ऋ becomes र् and migrates to the top of ष् .]

  1. The letter अ is added to the end: पत् + अ = पत ; बोध् + अ = बोध ; कर्ष् + अ = कर्ष ।

Before terminations beginning with म् or व् ; पता-, बोधा-, कर्षा-

Before terminations beginning with अ – पत्-, बोध्-, कर्ष्

Adding the terminations

पत्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

पतति

He falls

पततः

Those two fall

पतन्ति

They fall

मध्यमपुरुषः

पतसि

You fall

पतथः

You two fall

पतथ

You fall (3+)

उत्तमपुरुषः

पतामि

I fall

पतावः

We two fall

पतामः

We fall

In roots like जीव् (to live) and निन्द् (to blame), the medial vowel does not take guṇa because it is long.–Hence: जीवति, निन्दति।

Roots having a final vowel, short or long: 

जि (to conquer), भू (to become), सृ (to move).

Formation of the base

  1.      Guṇa of the final vowel: जि → जे ; भू → भो ; सृ → सर्
  2. The letter अ is added: जे + अ [its combination is explained below]; भो + अ [explained below]; सर् + अ = सर

In Sanskrit, two vowels following each other must be combined according to definite rules. Those rules are called the rules of vowel-sandhi.

In the case of जे + अ and भो + अ ; the following rule applies:                        

When ए and ओ are followed in the same word, by any vowel:

Before terminations beginning with म् or व् ; जया-, भवा-, सरा-

Before terminations beginning with अ ;  जय्- , भव्-, सर्-

Adding the terminations

जि

भू

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

जयति

जयतः

जयन्ति

भवति

भवतः

भवन्ति

मध्यमपुरुषः

जयसि

जयथः

जयथ

भवसि

भवथः

भवथ

उत्तमपुरुषः

जयामि

जयावः

जयामः

भवामि

भवावः

भवामः

  1. Exercise 2 (first conjugation verbs)

कृष् √ कर्षति

to draw

पत् √ पतति

to fall

क्रीड् √ क्रीडति

to play

बुध् √ बोधति

to know

खन् √ खनति

 to dig

भू √ भवति

to be, to become

खाद् √ खादति

to eat

भ्रम् √ भ्रमति

to walk

चर् √  चरति

to move

यज् √ यजति

to worship

चल् √ चलति

to move

रक्ष् √ रक्षति

to protect

जि √ जयति

to conquer

रुह् √ रोहति

to grow

जीव् √ जीवति

to live

वद् √ वदति

to speak

त्यज् √ त्यजति

to abandon

वप् √ वपति

to sow

दह् √ दहति

to burn

वस् √ वसति

to dwell

द्रु  √ द्रवति

to run, to melt

वह् √ वहति

to carry, to flow

धाव् √ धावति

to run

व्रज् √ व्रजति

to go

नम् √ नमति

to salute

शंस् √ शंसति

to praise

नी √ नयति

to lead

सृ √ सरति

to go

पच् √ पचति

to cook

स्मृ √ स्मरति

to remember

II. Conjugate the following in the present tense – लट् ,  

active voice [कर्तरी प्रयोगः] – नी, वस् , द्रु , बुध् स्मृ

नी

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

वस्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

द्रु

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

बुध्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

स्मृ

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

III. Translate the following into English:

सरामि

दहामः

त्यजन्ति  

नमति

जीवामः

नयथ

शंसतः

स्मरावः

पचसि

वसामि

रक्षथ

चलन्ति

खादावः

धावतः

वदति

पचन्ति

रोहथः

बोधति

कर्षन्ति

वपथ

खनामि

भवसि

चरामः

यजतः

जयतः

वहामः

जीवसि

व्रजावः

IV. Translate the following into Sanskrit:

We worship.

You two move.

He conquers.

They grow.

I sow.

We two abandon.

You salutest.

They two remember.

They cook.

I fall.

He draws.

You two dig.

They know.

We two become.

Thou eatest.

They two move.

We protect.

You live.

He leads.

We go.

You two praise.

They melt.

I burn.

You dwell.

They two speak.

We two run.

You go.

He carries.

I cook.

You two eat.


Lesson 3 

Masculine and Neuter Nouns

in अ Nominative and Accusative

10. (1) In Sanskrit, the grammatical function of a noun in a sentence is indicated by special terminations called case-endings. For instance, the noun पुत्र (son) becomes पुत्रः when it is the subject; it becomes पुत्रम् when it is the direct object. What we express by means of prepositions such as ‘with’, ‘by’, ‘to’, ‘for’, ‘from’, ‘of’, ‘in’ etc., is also rendered into Sanskrit by case endings. There are eight cases in Sanskrit: Nominative, accusative, instrumental, dative, ablative, genitive, locative and vocative.

(2) As in the verb, so also in the noun, Sanskrit has three numbers: singular, dual and plural. Sanskrit has three genders: masculine, feminine and neuter.

(3) The various forms taken by a noun in all its cases and numbers are called the Declension of that noun.

(4) There are two types of nouns ending in अ. Some are masculine and some are neuter. Both masculine and neuter nouns in अ are declined in the same way except in the nominative, accusative and vocative.

 11.

 Declension of राम Rāma masculine

Declension of फल Fruit neuter

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

रामः

रामौ

रामाः

फलम्

फले

फलानि

द्वितीया

रामम्

रामौ

रामान्

फलम्

फले

फलानि

तृतीया

रामेण

रामाभ्याम्

रामैः

फलेन

फलाभ्याम्

फलैः

चतुर्थी

रामाय

रामाभ्याम्

रामेभ्यः

फलाय

फलाभ्याम्

फलेभ्यः

पञ्चमी

रामात्

रामाभ्याम्

रामेभ्यः

फलात्

फलाभ्याम्

फलेभ्यः

षष्ठी

रामस्य

रामयोः

रामाणाम्

फलस्य

फलयोः

फलानाम्

सप्तमी

रामे

रामयोः

रामेषु

फले

फलयोः

फलेषु

संबोधन

हे राम

हे रामौ

हे रामाः

हे फल

हे फले

हे फलानि

12. The verb agrees with its subject in person and number:

E.g: A boy falls – बालः पतति।

       Two boys fall – बालौ पततः।

       Boys fall – बालाः पतन्ति।

13. The Nominative case is used:

  1. To indicate the subject: The father leads- जनकः नयति।
  1. To indicate the subjective complement:

The sons become heroes- पुत्राः भवन्ति वीराः।

  1. To indicate a noun in apposition to the subject:
  2. Rāma, the hero, conquers - रामः वीरः जयति।

14. The Accusative case is used:

  1. To indicate the direct object of a transitive verb:

The father leads the sons -  जनकः पुत्रान् नयति।

  1. To indicate the objective complement:

We know Rama (to be) a hero-   रामम् वीरम् बोधामः। 

  1. After verbs indicating movement:

         The servant goes to the well-   दासः कूपम् गच्छति।

  1. With the following prepositions:  

Prepositions governing Accusative Case

अति

above

परितः

around

निकषा

near

अनु

after, along

सर्वतः

on all sides of

विना

without

अभि

near

उभयतः

on both sides of

अन्तरेण

without , concerning

उप

near, below

धिक्

fie on

अन्तरा

between

अभितः

near, in front of

समया

near

प्रति

to, towards

15. Sandhi rules do not apply to vowels alone, but also to consonants. Thus in the sentences above, the final म्  and the final ः (visarga) of a word followed by another word undergo various changes.

  1. Final म्  when followed by a consonant is changed to anusvārā:

रामम् विरम् बोधामः = रामं वीरं बोधामः।

  1. Final ः (visarga)

A  -  When visarga is followed by a hard consonants [13 total]

- (visarga) Remains unchanged before क् , ख्  , प् , फ् , श् ,ष्  , स्  

ex. पुत्रः खनति।   जनाः  पतन्ति।   बालः सरति।

- Becomes श्  before  च् and छ् - जनाः चलन्ति = जनाश्चलन्ति।      

- Becomes ष् before ट् and  - पठतः टीकाम् = पठतष्टीकाम्

- Becomes स् before त् and थ् - पुत्रः तरति = पुत्रस्तरति

B - When preceded by  and followed by soft consonant or a vowel, the visarga is dropped: बालाः धावन्ति = बाला धावन्ति।

               जनाः अटन्ति = जना अटन्ति।  

C. When [the visarga is] is preceded by अ and followed by a soft consonant, अः is changed to –पुत्रः धावति = पुत्रो धावति

D. When [the visarga is] preceded by अ and followed by any vowel except अ, the visarga is dropped: धावतः आकुलौ = धावत आकुलौ।

E. When [the visarga is] preceded by अ and followed by अ, अः is changed to ओ while the following अ is elided [replaced by avagraha  and the ऽ is not pronounced]:

Ex. धावतः श्वौ = धावतोश्वौ।

N.B.- When final visarga is followed by a sibilant  (श् , ष् or स् ) it either remains a visarga-as shown above or] is optionally changed to the [same] sibilant [that follows it]:

रामः शरणम्  or रामश्शरणम्।

बालः सरति or बालस्सरति।

[notable–for visarga followed by क, ख, प, फ: instead of remaining a visarga as seen above, you can optionally see between the two words  Ex. रामः कथयति or राम ≍ कथयति ]

  1. Exercise 3 nouns 

अकारान्त पुंलिङ्ग (masc.)

अकारान्त नपुंसकलिङ्ग (n)

Prepositions governing 2nd case

अश्वः

horse

अन्नम्

food

अभितः  

near, in front

आचारः  

conduct

इन्धनम्

fuel

परितः  

around

कपोतः

pigeon

कनकम्

gold

सर्वतः  

on all sides

करः

hand

कमलम्

lotus

उभयतः  

on both sides

काकः

crow

जलम्

water

धिक्    

fie(expresses disgust) on

ग्रामः

village

तृणम्

grass

समया  

near

जनः

person/ collective singular

दुःखम्

misery

निकषा

near

दासः

servant

पत्रम्

leaf

विना      

without

देशः

country

पात्रम्

vessel

अन्तरेण

without

नरः

man

फलम्

fruit

अति    

above

नृपः

king

शरीरम्

body

अनु  

after, according to, along

पर्वतः

mountain

शास्त्रम्

sacred precept

अभि

near

बालः / बालकः

boy

शीलम्

character

प्रति  

to, towards

मेघः

cloud

सुखम्

happiness

अन्तरा

between

वृक्षः

tree

स्थानम्

place

उप

near, below

Ex. 3 II. Translate the following into English: 

काकः फलानि खादति

जलम् द्रवति

दुःखम् स्मरतः

अश्वाः पर्वतम् प्रति धावन्ति

नृपः आचारम् शंसति

जनाः जीवन्ति

देशम् त्यजावः

ग्रामं सर्वतः वृक्षाः रोहन्ति

कूपम् निकष दासौ वदतः

कनकं विना शरीरं जीवति

शीलम् बोधामि

सुखम् दुःखम् जयति

 

नरः इन्धनम् वहति

कपोतः करम् त्यजति

पर्वतम् परितः कमलानि रोहन्ति

जनः अन्नम् पचति

अश्वाः तृणम् खादन्ति

पात्रे अन्तरा कपोतः पत्रम् त्यजति

मेघाः सरन्ति

धिक् बालम्

अन्नम् अन्तरेण कमलम् रोहति

नरः तृणम् वपति

पर्वतम् उभयतः नृपः वृक्षान् दहति

अनु नृपम् दासः व्रजति

अनु शास्त्रम् बालौ नृपम् नमतः

स्थानम् अभितः दासः फलानि पचति

वनम् समया वसामः

अति कनकम् सुखम्

उप देशम् नृपः

III. Decline the following nouns:

ग्रामः, मेघः, कपोतः, कमलम् , शरीरम्।

ग्रामः

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

द्वितीया

तृतीया

चतुर्थी

पञ्चमी

षष्ठी

सप्तमी

संबोधन

मेघः

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

द्वितीया

तृतीया

चतुर्थी

पञ्चमी

षष्ठी

सप्तमी

संबोधन

कपोतः

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

द्वितीया

तृतीया

चतुर्थी

पञ्चमी

षष्ठी

सप्तमी

संबोधन

कमलम् 

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

द्वितीया

तृतीया

चतुर्थी

पञ्चमी

षष्ठी

सप्तमी

संबोधन

शरीरम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

द्वितीया

तृतीया

चतुर्थी

पञ्चमी

षष्ठी

सप्तमी

संबोधन

IV. Join the Sandhis in the following: (p12)

नृपः जयति

बालाः धावन्ति

तृणम् खादतिॆ

नरः त्यजति

जनाः चलन्ति

बालः जनम् स्मरति

अश्वः अन्नम् खादति

ग्रामम् अभितः वृक्षाः रोहन्ति

V.Translate the following sentences into Sanskrit:

Example: Two servants lead the horses around the village.

Two servants

noun-dual-masc.-subject-nominative

दासौ

lead

verb-present-active-3rd person-dual

नयतः

the horses

noun-plur.-masc.-object-accusative

अश्वान्

around

preposition:

परितः

the village

noun-singular-masc. governed by परितः-accusative

ग्रामम् परितः दुसौ अश्वान् नयतः।

sandhi applied below:

→ ग्रामं परितो दासौ अश्वान् नयतः

Trees grow near the well.

The pigeon becomes a crow.

The king conquers the country.

Two horses eat grass.

The servant draws the boys.

Persons carry the vessels.

We live without happiness.

Trees carry leaves.

On both sides of the well, boys burn the fuel.

Clouds move towards the mountain.

The hand protects the body.

Water falls on all sides of the village.

Sacred precepts lead men to happiness.

Fie on the crows.

Between the two trees, the water flows.

Persons salute the king.

I praise the lotus.

According to (his) character, the king protects the people (persons).

You two leave the place.

Character (is) superior to (=above) gold.

The servant (is) inferior to (=below) the king.

Lesson 4

The Fourth Conjugation (दिवादि)

16. The fourth conjugation

Present tense–Active voice (कर्तरि प्रयोग:)

  1. Formation of the base
  1. The radical vowel does not take guṇa.
  2. य् is added to the root.
  3. The letter अ is added before the terminations.

That अ becomes आ before terminations beginning with म् or व्.

That अ is dropped before terminations beginning with अ.

  1. The terminations are the same as those of the first conjugation. (see no 8)

  1. Application: पुष् (to nourish)  - Formation of the base
  1. No guṇa of the radical vowel: पुष्
  2. य्  is added to the root: पुष् + य् = पुष्य्
  3.      The letter अ is added: पुष्य् + अ = पुष्य

Before terminations beginning with म् or व् – पुष्या

Before terminations beginning with  पुष्य्

Adding the terminations

 पुष्  

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

पुष्यति

पुष्यतः

पुष्यन्ति

मध्यमपुरुषः

पुष्यसि

पुष्यथः

पुष्यथ

उत्तमपुरुषः

पुष्यामि

पुष्यावः

पुष्यामः

17. The nominative and accusative plural of neuter nouns in -अ end in नि–वनम्वनानि in plural.

वन neuter

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

वनम्

वने

वनानि

द्वितीया

वनम्

वने

वनानि

In some instances, however, we have to write णि instead of नि, as in शरीरम् (body)-शरीराणि। The rule to be applied in this and similar cases is the following:

        

When, in the same word, न् is preceded by ऋ, ॠ, र्, or ष् and followed by a vowel, न्, म्, य्, or व् it is changed to ण्.

The rule applies even when the न् is separated from the preceding ऋ ॠ र् or ष् ब by several letters, provided those intervening letters be vowels, gutturals, labials, or य्, व् ह् and anusvāra.

Examples:

पत्रा + नि = पत्राणि  ;  नरे + न = नरेण ;  रामाय + न् = रामायण।

But:

नारन् because न् is followed by nothing.

पुष्यन्ति because न् is followed by त्

अर्जुनेन because the interening ज् is neither a vowel, a guttural, a labial, nor य्, व, ह् or anusvāra.

In order to remember the above rule, commit to memory the following line:

ऋषिर् वनमयं चटत सलेशम् ।

ऋषिर् – When, in the same word, न् is proceed by ऋ ॠ र्ष् or र्

वनमयं – and followed by a vowel or by व्, न्, म्, or य् it is changed to ण्.

चटत – provided the intervening letters be not palatals (च् छ् ज् झ् ञ्),

        cerebrals (ट्,ठ्,ड्,ढ्,ण्), dentals(त्,थ्,द्,ध्,न्) or one of the three

letters (स्,ल्, or श्)

18. Both in the first and in the fourth conjugations, there are verbal roots which form their base irregularly.

Irregular Verbs

First Conjugation

Irregular Verbs

4th conjugation

√ गम् गच्छति P

to go

√ दिव् दीव्यति P

to play

√ यम् यच्छति P

to restrain, to give

√ शम् शाम्यति P

to cease, to be quiet

√ गुह् गूहति U

to hide

√ श्रम् श्राम्यति P

to be weary

√ सद् सीदति P

to sit

√ मद् माद्यति P

to rejoice

√ घ्रा जिघ्रति P

to smell

√ व्यध् विध्यति P

to pierce

√ पा पिबति P

to drink

भ्रंश् भ्रश्यति P

to churn/agitate shake/move

-dictionary says its another way of saying to fall

√ स्था तिष्ठति P

to stand

√ क्षम् क्षाम्यति P

to forgive

√ दंश् दशति P

to bite

√ भ्रम् भ्राम्यति P

to roam, to err

√ ध्मा धमति P

to blow

 दृश् पश्यति P

to see

19. The Sanskrit sentence usually ends with the verb. The normal order of words is as follows: subject-object-verb

e.g. Two men see the forest. नरौ वनं पश्यतः

20. The negation  is placed immediately before the verb:

The king does not blame the servants–नृपो दासान् न निन्दति।

The conjunction च (and) is either repeated after each one of the nouns it connects, or is written once only after the last noun of the series.

        The man and the boys go the village:

Exercise 4 vocabulary full set

Irregular 1st conjugation

irregular 4th conjugation

Several of these medial vowels take dīrgha relative to the root verb

Nouns

√ गम् गच्छति P

to go

दिव् दीव्यति P

to play

Masculine nouns/ पुंलिङ्ग

√ यम् यच्छति P

to restrain,to give

√ शम् शाम्यति P

to cease, to be quiet

कूपः

well

√ गुह् गूहति U

to hide

√ श्रम् श्राम्यति P

to be weary

गजः

elephant

√ सद् सीदति P

to sit

√ मद् माद्यति P

to rejoice, to be glad

चन्द्रः

moon

√ घ्रा जिघ्रति P

to smell

√ व्यध् विध्यति P

to pierce

ह्रदः

lake

√ पा पिबति P

to drink

भ्रंश् भ्रश्यति P

 to churn/agitate /shake/move/ to fall

प्रासादः

palace

√ स्था तिष्ठति P

to stand

√ क्षम् क्षाम्यति P

to forgive

Neuter nouns/ नपुंसकलिङ्ग

√ दंश् दशति P

to bite

√ भ्रम् भ्राम्यति P

to roam, to err

compare to 1P’s भ्रम् भ्रमति (to walk)

धनम्

wealth

√ ध्मा धमति P

to blow

REGULAR 4TH CONJUGATION

कुसुमम्

flower

√ दृश् पश्यति P

to see

अस् अस्यति P

to throw

जीवनम्

life

√ दा ददति P

to give

तुष् तुष्यति P

to be pleased

शीर्षम्

head

REGULAR

 1st conjugation

√ नश् नश्यति P

to perish

वनम्

forest

 √ निन्द् निन्दति P

to blame

√ नृत् नृत्यति P

to dance

Indeclinable/अव्यय

√ हृ (hṛ) हरति U

to take away

√ पुष् पुष्यति P

to nourish

not

1st भ्रंस् भ्रंसते A

(1st भ्रंस्) - to fall down / drop / slip

√ मुह् मुह्यति P

to faint

and

Translate the following into English:

  1. नृप आचारं निन्दति।

  1. ह्रदं परितः कुसुमानि रोहन्ति।

  1. शरीरं नश्यति।

  1. दासो गजं पुष्यति।

  1. प्रासादमभितो नृत्यामः

  1. नरः श्राम्यति जलं च पिबति।

  1. जनश्चन्द्रं पश्यति तुष्यति च।

  1. पत्राणि भ्रश्यन्ति।

  1. नृपो दासान् क्षाम्यति।

  1. ह्रदं निकषा बाला दीव्यन्ति।

  1. कुसुमं जिघ्रामि।

  1. गजा धमन्ति

  1. तृणं करं विध्यति।

  1. दासौ धनं हरतः।

  1. ह्रदं सर्वतो वृक्षास्तिष्ठन्ति।

  1. भ्राम्यामः

  1. माद्यथः।

  1. शाम्यथ।

  1. दशति।

  1. बाला श्राम्यन्ति मुह्यन्ति च।

  1. धनमन्तरेण जीवनं नश्यति।

  1. कुसुमे यच्छावः।

  1. बाला नृत्यन्ति नृपश्च सीदति।

  1. दासः कमलमस्यति।

  1. पात्रं गूहसि।

  1. अश्वं यच्छामि अश्वश्च शाम्यति।

  1. शीर्षं नमति।

  1. कपोतः कुसुमं हरति

Conjugate the following in the present tense, active voice:          

दृश्  

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

 

ध्मा

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

स्था

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

शम्  

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

दिव् 

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

 व्यध् 

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

Translate the following into Sanskrit:

I throw fuel.

Two men are dancing near the well.

People run to the palace.

The elephant eats leaves, drinks water, and is pleased.

Pigeons do not bite.

Two servants hide the fruits and the food.

I play and I am glad.

We do not praise wealth.

You two smell the flower.

They stand on all sides of the village.

Men dig the place and carry the gold away.

You are weary and you sit.

The horses are not quiet.

The king is not pleased.

The crow pierces the fruit.

The boys faint.

The man blames the two servants.

Life without happiness becomes misery.

We see the moon.

Elephants live on both sides of the lake.

Lesson 5 

Instrumental and Dative

The 6th Conjugation (तुदादि)

21. The Instrumental case is used:

  1. To indicate the agent of a passive verb.
  2. To indicate the instrument which is used to do the action. The boy hides (his) face with (his) hands बालो मुखं हस्ताभ्याम् गूहति।
  3. to indicate the person or thing accompanying the action. I go with the servantदासेन गच्छामि।  

In this sense, the instrumental may be followed by the preposition सह (with)–दासेन सह गच्छामि।

  1. to indicate the cause or reason, i.e. to translate expressions such as: ‘owing to’, ‘on account of’, ‘out of’, ‘because of’, etc. On account of misery I leave the village–दुःखेन ग्रामं त्यजामि।
  2. to translate expressions like ‘by name’, ‘by nature’, ‘by family’, ‘by birth’, etc. Rāma is a hero by natureस्वभावेन रामो वीरो भवति।
  3. with the prepositions सह (with) and विना (without).
  4. with the particles अलम् and कृतम् (enough). Enough with misery! अलं दुःखेन

22. The Dative Case is used.

to indicate the indirect objects of verbs meaning ‘to give’, ‘to send’,  ‘to promise’, ‘to show’. The preceptor gives the books to the students–आचार्यः शिष्येभ्यः पुस्तकानि यच्छति

after verbs meaning ‘to be angry with’, ‘to desire’, ‘to long for’. The father is angry with the son–जनकः पुत्राय कुप्यति

to express the purpose of the action. He goes for war (=with a purpose to fight) युद्धाय गच्छति।

to indicate the person or thing for whose advantage the action is done. He digs a well for (his) sons–कूपं पुत्रेभ्यः खनति।

after verbs indicating movement (see Accusative, No. 14) The servant goes to the village–दासो ग्रामाय गच्छति।

after the particles नमः (salutation) and स्वस्ति (hail to). Hail to the king!–नृपाय स्वस्ति।

23. The sixth Conjugation (तुदादि)

       Present tense- Active Voice

Formation of the base (quick glance)   

  1. The radical vowel does not take guṇa.
  2. य् is not added to the root.
  3. The letter अ is added before the terminations.

That अ becomes आ before terminations beginning with म् or व्.

That अ is dropped before terminations beginning with अ     

The terminations are the same as those of the first conjugation. (see no 8)

24. Application: तुद्  (to strike)

          Formation of the base

(1) & (2) Neither guṇa nor य् (is added)–तुद्

             (3)  The letter अ is added: तुद् + अ = तुद

Before terminations beginning with म् or व् – तुदा-

Before terminations beginning with अ – तुद्-

Adding the terminations

 तुद्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

तुदति

तुदतः

तुदन्ति

मध्यमपुरुषः

तुदसि

तुदथः

तुदथ

उत्तमपुरुषः

तुदामि

तुदावः

तुदामः

25. Irregular Verbs of the 6th Conjugation

Irregular verbs in 6th conjugation

कृत् कृन्तति P

to cut

विद् विन्दति U

to find

मुच् मुञ्चति A

to release

सिच् सिञ्चति  U

to sprinkle

लुप् लुम्पति P

to break

इष् इच्छति P

to wish

लिप् लिम्पति U

to anoint

प्रच्छ्  पृच्छति P

to ask        

26. (रेफादेश: rephādeśaḥ-sandhi) When (the) final visarga is preceded by any vowel except अ or आ, a new sandhi rule must be applied.

  Final visarga is preceded by any vowel except अ or आ and followed by a vowel or a soft consonant is changed to र्

   बालैः धावति = बालैर्धावति । मित्रैः अटति = मित्रैरटति ।

27. We can now recapitulate the sandhi rules applying to final visarga (see No. 15)

Final visarga

Preceded by

Followed by

            :

Any vowel

क् ख् प् फ् श्  ष्  स्

Remains unchanged

            :

Any vowel

       च् or छ्  

Becomes श्

            :

Any vowel

       ट् or ठ्

Becomes ष्

            :

Any vowel

       त् or थ्

Becomes स्

            :

Any vowel except अ or आ

A vowel or a soft consonant

Becomes र्

            :

A vowel or a soft consonant

Is dropped

            :

A soft consonant

अः Becomes ओ

            :

Any vowel except अ

it is dropped

           :

Becomes ओ and the following अ is elided (replaced by avagraha)

N.B. - The particle भोः drops its visarga when followed by a vowel or soft consonant.

I.Exercise 5: Vocabulary 

Regular Verbs  6th 

अकारान्त पुंलिङ्ग (m)

1st conjugation in this ex.

कृष् कृषति U

to plow

अनिलः

wind

हस् हसति P

to laugh

क्षिप्  क्षिपति U

to throw

भारः        

burden

ह्वे(hve) ह्वयति U

to call

तुद्  तुदति  U

to strike

वीरः        

hero

Particles governing the dative

दिश् दिशति U

to show

शृगालः

jackal

नमः

salutations to

लिख् लिखति P

to write

हंसः        

swan

स्वस्ति

hail to

विश् विशति P

to enter

अकारान्त नपुंसकलिङ्ग (n)

Particles governing instrumental

सृज्  सृजति P

to create

गृहम्

house

अलम्

enough

स्पृश् स्पृशति P

to touch

तीरम्

bank

कृतम्

enough

Irregular 6th

भूषणम्

ornament

Prepositions governing instrumental

कृत् कृन्तति P

to cut

रत्नम्

jewel

सह

with

मुच् मुञ्चति A

to release

मुखम् 

face

विना

without

लुप् लुम्पति P

to break

लिप् लिम्पति U

to anoint

विद् विन्दति U

to find

सिच् सिञ्चति U

to sprinkle

इष् इच्छति P

to wish

प्रच्छ्  पृच्छति P

to ask        

II. Translate the following into English

१) सुखमिच्छामि।

२) वीराय कुसुमानि यच्छति नृपः ।

३) शृगालो बालं दशति।

४) कराभ्यां जलं स्पृशसि।

५) भारेण दासः शाम्यति।

६) अनु तीरं हंसश्चलति।

७) जनैः सह गृहं गच्छामि।

८) भूषणैस्तुष्यति नरः।

९) शरीरं लिम्पथः।

१०) जलेन विना कमलानि न रोहन्ति।

११) करेण दासं तुदसि।

१२) रत्नानि विन्दति।

१३) जलेन कुसुमानि सिञ्चामः।

१४) अनिलो वृक्षान् लुम्पति।

१५) तृणेन गजान् पुष्यामि।

१६) आचारेण बालं निन्दति।

१७) चन्द्रं बालेभ्यो दिशन्ति।

१८) अन्नाय गृहं गच्छामि

१९) हंसौ ह्रदं विशतः।

२०) प्रासादं निकषा वीरो वसति।

२१) इन्धनाय दासा वृक्षं कृन्तन्ति।

२२) सुखेन नरो नृत्यति।

२३) देशाय वीरो गृहं त्यजति।

२४) आचारः सुखं सृजति।

२५) दासं पृच्छति नरः।

२६) दुःखेन रत्नानि क्षिपावः।

२७)  कपोतान् मुञ्चथः।

२८) करेण लिखामि।

२९) गृहमभितः कृषन्ति जनाः

३०) वीराय नमः।

३१) अलं धनेन।

III. Conjugate the following in the present tense, active voice.

 ह्वे

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

 इष्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

 विद्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

 प्रच्छ्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

IV. Translate the following into Sanskrit:

  1. I give fruits to the two servants.
  2. You go to the forest for flowers.
  3. He is glad by character.
  4. Misery breaks life.
  5. Owing to the wind, the lotuses perish.
  6. The jackal finds food.
  7. The two men call the servant.
  8. Through happiness the boys laugh and dance.
  9. The hero shows the jewels to the king.
  10. He sees the jackal and runs (away).
  11. Due to (his) conduct, he leaves(abandons) the house.
  12.  For the sake of wealth, men plow, carry burdens, dig the mountains, and leave (their) country.
  13. Owing to the wind, the fruits fall.
  14. We sit near the bank.
  15. On all sides of the house, jackals roam.
  16. Clouds emit (सृज्) water.
  17. With the heroes, you enter the palace.
  18. I stand near the lake with the boys.
  19. They see the lotuses and laugh with happiness.
  20. The swans move towards the bank.
  21. I show the swan to the boys.
  22. Hail to the country!
  23. Enough with misery.


Lesson 6 

Masculine Nouns in इ and उ

Ablative and Genitive

28. Masculine nouns in  and  

  1. There is a great similarity between the declension of masculine nouns in इ and that of masculine nouns in उ.  Whenever the masculine nouns in इ have इ ई, य् and ए, the masculine nouns in उ have उ, ऊ, व् and ओ respectively (Except In 4/1, 6/2, and 7/2 both इ and उ share the same final vowels).

हरिः शब्दः

गुरु शब्दः

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

हरिः

हरी

हरयः

गुरुः

गुरू

गुरवः

द्वितीया

हरिम्

हरी

हरीन्

गुरुम्

गुरू

गुरून्

तृतीया

हरिणा

हरिभ्याम्

हरिभिः

     गुरुणा

गुरुभ्याम्

गुरुभिः

चतुर्थी

हरये

हरिभ्याम्

हरिभ्यः

गुरवे

गुरुभ्याम्

गुरुभ्यः

पञ्चमी

हरेः

हरिभ्याम्

हरिभ्यः

गुरोः

गुरुभ्याम्

गुरुभ्यः

षष्ठी

हरेः

हर्योः

हरीणाम्

गुरोः

गुर्वोः

गुरूणाम्

सप्तमी

हरौ

हर्योः

हरिषु

गुरौ

गुर्वोः

गुरुषु

सम्बोधन

हे हरे

हे हरी

हे हरयः

हे गुरो

हे गुरू

हे गुरवः

29. The Ablative case is used:

  1. to indicate the place from which the action begins or originates.

The sage goes from the forest - मुनिर्वनात् गच्छति।

  1. with verbs meaning ‘to desist from’, ‘to protect’, ‘to fear’.

         God protects men from misery- ईश्वरो नरान् दुःखात् रक्षति।

  1. to express the cause, the motive (cf. Instrumental, No 21)

Out of anger he strikes the boy - क्रोधात् बालं तुदति।

  1. with the following prepositions:

प्राक्

before, to the east

प्रभृति

since

पूर्वम्

before

बहिः

outside

अनन्तरम्

after

ऋते

except

until, since

विना

without

30.

(1) The Genitive case has no relation with the action of the verb. It indicates a relation between nouns, usually rendered into English by the preposition ‘of.’

The  King gives jewels to the son of Hari-

हरेः पुत्राय नृपो रत्नानि यच्छति।

   

(2) There is no verb meaning ‘to have’ in Sanskrit. To translate: ‘ the enemies have chariots,” the sentence must be turned into: Of the enemies (there) are chariots’ - अरीणां रथा भवन्ति।

         (3) The genitive is used with the following prepositions:

उपरि

above

अधः

below

पुरतः

in front of

पश्चात्

behind

परतः

beyond

अग्रे and समक्षम्

in the presence of

कृते

for the sake of

 31. When a word ends with a vowel and the following word begins with a

vowel, both vowels combine into one. The rules of vowel-sandhi are divided into three sections:

  1. Combination of similar simple vowels

(सवर्णदीर्घसन्धिः savarṇa-dīrgha-sandhiḥ)

अ or  आ + अ or आ = आ              मुनिना अटामि = मुनिनाटामि।

इ or ई + इ or ई = ई                     नमसि ईश्वरम् = नमसीश्वरम्।

उ or ऊ + उ or ऊ = ऊ                    किन्तु  उवाच = किन्तूवाच।

ऋ or ॠ + ऋ or ॠ                       कर्तृ ऋजुः = कर्तॄजु।

(2) Simple vowels combined with dissimilar vowels

अ or आ +  इ or ई = ए             नमथ ईश्वरम्  = नमथेश्वरम् ।

अ or आ + उ or ऊ = ओ            गच्छथ उद्यानम् = गच्छथोद्यानम् ।

अ or आ + ऋ or ऋ = अर्          मुनिना ऋषिः  = मुनिनर्षिः ।

अ or आ +  ए = ऐ                    तिष्ठथ एव = तिष्ठथैव ।

अ or आ + ओ = औ                  खादय  ओदनम् = खादयौदनम्

अ or आ + ऐ  = ऐ                    इन्द्रः च ऐरावतः च = इन्द्रश्चैरावतश्च

अ or आ + औ = औ                  पश्यथ  औघम् =  पश्यौघम्


इ or ई followed by a dissimilar vowel is changed to य्

                    धावति अश्वः =  धावत्यश्वः

उ or ऊ followed by a dissimilar vowel is changed to व्

                     ननु एव = नन्वेव

ऋ or ऋ followed by a dissimilar vowel is changed to र्

                    कर्तृ इति =   कर्त्रिति।

(3) Diphthongs combined with any vowel

ए and ओ followed by any vowel except अ are changed respectively to अय् and अव्  (see No.9)

ए and ओ followed by अ remain unchanged while अ is elided.

मुनये अन्नं यच्छामि =  मुनयेऽन्नं यच्छामि। प्रभो अधुना = प्रभोऽधुना।

Before  any vowel except अ, अय् and  अव्  may optionally drop the य् and the व्

           कवे इच्छसि = कवयिच्छसि or कव इच्छसि।

           गुरो इति = गुरविति or गुर इति।

ऐ and ओ followed by any vowel are changed respectively आय् and आव् But आय् and आव् may optionally drop the य् and the व्.

            तस्मै इषुं यच्छति = तस्मायिषुं यच्छति or तस्मा इषुं यच्छति I

           अग्नौ इन्धनम् = अग्नाविन्धन्म् or अग्ना इन्धनम् I

(4) Exceptions

  1. Interjections like आ हे अहो do not combine with the following word.
  2. ई ऊ ए when dual terminations, remain unchanged before vowels.
  1. वने अतिथिः पश्यति–the guest sees two forests.
  2. वनेऽतिथिर्वसति–the guest dwells in a forest
  3. but: कवी इच्छतः  and वन्धू अतिथिं नयतः  

 I.Exercise 6 (quizlet link) vocabulary

इकारान्त पुंलिङ्ग (m) 

उकारान्त पुंलिङ्ग (m)

 Prepositions governing the ablative

अग्निः

fire

इन्दुः

moon

प्राक्

before, to the east

अतिथिः

guest

इषुः

arrow

पूर्वम्

before

अरिः

enemy

गुरुः

teacher

अनन्तरम्

after

कविः

poet

तरुः        

tree

until, up to

गिरिः

mountain

परशुः

axe

प्रभृति

since

मुनिः

sage

पशुः

beast

बहिः

outside

रविः        

sun

बन्धुः

friend

ऋते        

except, without

राशिः

heap

बाहुः

arm

विना

without, beyond

उदधिः

ocean

बिन्दुः

drop

कलिः

quarrel

शिशुः

baby

Prepositions governing the genitive

उपरि

above

अग्रे and समक्षम्

in the presence of

अधः        

below

परतः

beyond

पुरतः

in front of

समक्षम्

in the presence of

पश्चात्

behind

कृते        

for the sake of

II. Translate the following into English after breaking up the Sandhis:

१) गिरेर्ग्रामं गच्छामि।

२) परशुना वीरोऽरीन् तुदति।

३) तृणस्य राशेरधः कविरिषुं विन्दति।

४) अतिथीनां कृते दासः फलानि पचति।

५) बाहूभ्यां तरुं लुम्पति।

६) शिशू हसतः।

७) अग्निर्वनस्य वृक्षान् दहति।

८) मेघानामुपरि रविश्चलति।

९) जलस्य बिन्दवः पात्रात् पतन्ति।

१०) इषुभिर्नृपोऽरिं जयति।

११) गुरोर्गृहे वसतः।

१२) बालयोः कलिना नरो न तुष्यति।

१३) गृहस्य पश्चात् बन्धवः सीदन्ति।

१४) कपोतः काकः शृगालश्च पशवो भवन्ति।

१५) मुनेः समक्षं जनास्तिष्ठन्ति।

१६) प्राक् गिरेः पश्याम इन्दुम्।

१७) उदधिं प्रति जलानि द्रवन्ति।

१८) ग्रामात् बहिः शृगाला वसन्ति।

१९) सुखात् ऋते जना न माद्यन्ति।

२०) गृहात् नरः शिशून् वनं नयति।

III. Join the following sandhis

गुरुणा अतिथिः

अग्रे अश्वः

खादति अन्नम्

अग्रे इन्दुः

किन्तु अरिः

बाकौ इन्धनम्

इषू अस्यति

पश्यामि इन्दुम्

IV. Translate the following into Sanskrit:

  1. The poet shows the trees to the sage.

  1. The sage calls the boys.

  1. The boys stand in front of the house.

  1. The clouds move above the mountain.

  1. The arrows of the hero pierce the enemy.

  1. The boy falls from the tree and breaks (his) hand.

  1. The guests have no water.

  1. The servant takes away the food from the fire.

  1. The water of the ocean is calm.

  1. The beasts of the forest roam around the village.

  1. I hide the jewels behind the tree.

  1. The poet has a place in the presence of the king.

  1. From the babies up to the men the people are tired.

  1. With (my) relatives I go from the mountain to the forest.

  1. He carries the axe with both hands.

  1. With heaps of leaves we feed the fire.

  1. Sages worship the sun.

  1. Owing to the quarrel, the teacher leaves the village.


Lesson 7 

The tenth conjugation (चुरादि)

Locative and Vocative

32. The tenth Conjugation: Present tense–Active Voice

  1. Formation of the base
  1. A short medial vowel takes guṇa.
  2. a final vowel takes vṛdhhi.
  3. अय्  is added to the root.
  4. The letter अ is added before the terminations.
  1. That अ becomes आ before terminations beginning with म् or व्
  2. That अ is dropped before terminations beginning with अ
  1. The terminations are the same as those of the first conjugation (See No. 8).
  2. Application: चुर्  (to steal); धृ ( to owe).

Formation of the Base

  1. Guṇa of medial short vowel (results in): चुर् चोर् (doesn’t apply toधृ)
  2. Vṛddhi of final vowel: (Doesn’t apply to चुर् ) धृ  धार्
  3. अय् is added to the root:
  1. चोर + अय् = चोरय्  
  2.  धार् + अय् = धारय्
  1. The letter अ is added: चोरय् + अ → चोरय ; धारय् + अ → धारय
  1. Before terminations beginning with म् or व् – चोरया-, धारया-
  2. Before terminations beginning with अ – चोरय्- ; धारय्-

Adding the terminations

चुर् 10th

 एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

चोरयति

चोरयतः

चोरयन्ति

मध्यमपुरुषः

चोरयसि

चोरयथः

चोरयथ

उत्तमपुरुषः

चोरयामि

चोरयावः

चोरयामः

धृ (10th)

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

धारयति

धारयतः

धारयन्ति

मध्यमपुरुषः

धारयसि

धारयथः

धारयथ

उत्तमपुरुषः

धारयामि

धारयावः

धारयामः

33. Irregular verbs of the tenth Conjugation

स्पृह् (स्पृहयति) to desire;  छद् (छादयति) to cover.

34. The first, fourth, sixth, and tenth Conjugations at one glance.

Guṇa of short medial vowel

Guṇa of final vowel

Vṛddhi of final vowel

य्

अय्

अ before termination

1st Conj.

+

+

+

4th Conj.

+

+

6th Conj.

+

10 Conj.

+

+

+

+

35. The locative case is used:

  1. To indicate the place where the action takes place. In English, it is rendered by the prepositions, ‘in, ‘at, ‘on, ‘upon’, ‘among’, etc.
  1. I play in the gardenउद्याने क्रीडामि। 
  2. among the trees–तरुषु। (plural)
  1. To indicate the time when the action takes place.
  1. In summer–ग्रीष्मे।
  1. After verbs indicating movement (See accusative, No. 14) such as ‘to fall’, ‘to place’, ‘to throw’, ‘to send’, ‘to enter’, etc.
  1. The tree falls into the lake–वृक्षो ह्रदे पतति।
  1. To translate expressions like ‘concerning’, ‘in the matter of’, etc.
  1. In the matter of modesty, Hari stands first–विनये हरिः प्रथमस्तिष्ठति।
  1. To indicate the object of emotions and feelings:
  1. He feels affection for (or towards) Hari–हरौ स्निह्यति।

36. The Vocative Case is used as the case of address:

  1. O baby!–हे शिशो

37. Verbs preceded by a preposition

  1. A preposition prefixed to a verb changes the meaning of that verb.
  2. The prepositions mostly in use are:

 16 of the most common Upasargas/verbal prefixes w/ examples

This section has been bulked un from original text

  अति        

over, beyond

अति + क्रम्  

अतिक्रामति / अतिक्राम्यति

to go beyond, to cross

अधि

upon, above, over, unto

अधि + गम्  

अधिगच्छति

to go unto, to obtain

  अनु        

after, towards, along, over

अनु + सृ

अनुसरति

to move after, to follow

  अप        

away from, off

अप+ चर्

अपचरति

 to move away, to depart

अभि

against, towards, unto, near, into, for the sake of, concerning, over, above

अभि+ धाव्  

अभिधावति

to run towards, to attack

अव

down, off

अव + दह्

अवदहति

to burn down, to destroy

  आ        

near, back,

a little, slightly, scarcely, till, , as far as, from, towards

आ + नी  

आनयति

to take unto, to bring

  उद्        

up, upwards, forth, out, beyond

उद् + भू  

 उद्भवति

to arise, to be produced

  उप         

up to, to, near, within, also expressing inferiority

उप + विश्  

उपविशति

to sit

   नि        

down, in, within, back, under

नि + क्षिप्  

निक्षिपति

to throw under, to put down

निस्

away from, out of

निस् + वह्  

निर्वहति

to carry out

परि

around, about, against, opposite to, beyond, above, more than

परि +पत्  

परिपतति

to fall around, to fly around

प्र

forth, forward, onward, away, fore, very, much, greatly

प्र+चल्  

प्रचलति

to move forward, to set out

प्रति

towards, against, opposite, before, near, on, by, at, in, again, back, in return

प्रति + गम्  

प्रतिगच्छति

to go towards, to return

वि

asunder, apart, away, out, expressing division or distance

वि+ अस्  

व्यस्यति

to throw apart, to scatter

सम्

together, along with, fully, well

सम्+ क्षिप्  

संक्षिपति

to throw together, to summarize

Supplementary notes-irregular prefixing

The initial vowel of certain prefixes is sometimes dropped with certain roots.

        अधि with स्था → धिष्ठित

        अपि with नह् or धा → पिहित

        अव with गाह् → वगाह्य

The final vowel, especially इ , is sometimes lengthened.

        प्रतीकार   m. ‘reaction’

        प्राज्ञ        m. ‘intelligence’

Sometimes after the prefix उप निस् परि or सम्, before कृ Dhātu, a स् is inserted.

        संस्कृत     m.  ‘well-made’

                      n.   ‘the Sanskrit language’

Exercise 7 vocabulary 

10th conjugation 

कथ् कथयति U

to tell

पाल्  पालयति U

to protect

क्षल् क्षलयति U

to wash

पीड् पीडयति U

to oppress

गण् गणयति U

to count

पूज् पूजयति U

to adore

घुष् घोषयति U

to proclaim

भक्ष् भक्षयति U

  to eat        

चिन्त् चिन्तयति U

to think

भूष् भूषयति U

to adorn

चुर्  चोरयति        U

to steal

रच् रचयति U

to arrange

छद्  छादयति U

to cover

irregular formation

सान्त्व्  सान्त्वयति

to console

दण्ड्   दण्डयति U

to punish

स्पृह् स्पृहयतिU

irregular formation

to long for(+dative)

धृ धारयति

(Antoine gives 2nd meaning)

wear, makes one wear

2) to owe w/ dative)

See prior table for the verbal prefixes

II. Translate the following into English after breaking up the Sandhis:

Example: हे कवे, प्रासादे गुरुणा सह नृपस्याग्रे तिष्ठसि।

हे कवे           vocative singular S/1 of कवि O poet,

प्रासादे                locative singular 7/1 of प्रासाद् in the palace

गुरुणा                 instrumental singular 3/1 of गुरु the teacher

सह                preposition governing गुरुणा with

नृपस्य                genitive singular 6/1 of नऋप of the king

अग्रे                preposition governing नृपस्य in the presence

तिष्ठसि                2nd person singular II/1 verb, present tense, active of स्था

you stand

O poet, in the palace thou standest with the teacher in the presence of the king.


Lesson 7 Exercises

  1. वने पशवो जीवन्ति।

  1. हे बाला अग्नाविन्धनं क्षिपथ।   watch for Sandhi here.

  1. कूपात् जलमानयति।

  1. कपोतान् गणयामः ।

  1. वनस्य तरुषु मुनिर्वसति।

  1. गृहे करौ मुखं च क्षालयामि।

  1. नृपः शरीरं रत्नैर्भूषयति ।

  1. सुखाय स्पृहयन्ति नराः

  1. दुःखं धनात् उद्भवति ।

  1. पत्रैः फलानि छादयति।

  1.      ह्रदे हंसा दीव्यन्ति।

  1. हे गुरो बालानामाचारं निन्दसि ।

  1. दासाय कुसुमे धारयामि ।

  1. देशे वीरान् पूजयामः

  1. पात्रेषु कमलानि भवन्ति ।

  1. नरा उदधिमतिक्राम्यन्ति।

  1. वृक्षं निकषोपविशथः ।

  1. अनिलेन तरूणां पत्राण्युदधौ पतन्ति ।

  1. गृहयोरन्नं भक्षयामि ।

  1. वनेऽरय इषून् गूहन्ति ।

  1. मेघेष्विन्दुश्चलति । This has 3 words when the sandhis are removed

  1. अग्नस्तरू अवदहति ।

  1. नृपं वीरं घोषयति कविः ।

  1. बन्धूनां गृहात् नरो धनं चोरयति ।

 

  1.  शिशून् सान्त्वयामि ।

  1. मुनिर्दासं न पीडयति ।

p.31-32 Translate the following into Sanskrit:

  1. The enemies attack the king’s palace.
  2. In happiness, people are glad; in misery people are weary.
  3. The clouds cover the sun.
  4. In both villages there is no water in the wells.
  5. On the bank of the lake the poet sits and thinks.
  6. We console the servant.
  7. Crows live in trees.
  8. You count the drops.
  9. I arrange the jewels of the king.
  10. The swans cross the lake from bank to bank.
  11.      Servants, you do not throw leaves on the fire.
  12. Boys follow the teacher.
  13. They sit with (their) relatives in the house.
  14. You two sit on the heap of grass.
  15. The child covers (his) face with both hands.
  16. The servant washes the vessels with the water of the well.
  17. The enemies are throwing arrows at the heroes.
  18. We owe jewels to the two teachers.
  19. The two boys of the teacher have no friends.

I. Recapitulation p.32 Vocabulary 

अकारान्त(अ ending)

 पुंलिङ्ग (m)

अकारान्त नपुंसकलिङ्ग (neuter)

इकारान्त पुंलिङ्ग (m)

उकारान्त पुंलिङ्ग (m)

ईश्वरः

God

आरोग्यम्        

health

अलिः

bee

वायुः        

wind

पुत्रः

son

काव्यम्

poem

कपिः

monkey

मृत्युः

death

गुणः        

virtue

दैवम्        

fate

नृपतिः

king

प्रभुः        

lord master

लोकः

world

बलम्

strength

ऋषिः

seer

शत्रुः        

enemy

विनयः

modesty

मांसम्

meat

ध्वनिः

sound

हेतुः        

cause

जनकः

father

मित्रम्

friend

निधिः

treasure

साधुः

honest man

आकाशः

sky

वचनम्        

saying

पाणिः

hand

रघुः

Raghu

आगमः

arrival

सौन्दर्यम्

beauty

विधिः

fate

प्रसादः

favor

हलम्        

plow

रश्मिः

ray

Adverbs and prepositions

अत्र        

here

  अद्य        

today

एवम्

thus

न कदापि

never

तत्र        

there

अधुना

now

  अपि        

even

सदा        

always

एव        

just, only

इव

like, as though

Recapitulation Verbs

नि + क्षिप  निक्षिपति to put down

प्रति + गम् to return

निस् + वह निर्वहति to carry out

वि + अस् व्यस्यति to scatter

परि + पत् to fly around

सम् + क्षिप् to shorten

Recapitulation lesson I 32-33 exercises

II.Give

the instrumental singular of पुत्रः, मित्रम् निधिः and साधुः

the genitive dual of गुनः काव्यम् पाणिः and शत्रुः

the vocative singular of ईश्वरः, मित्रम्, नृपतिः and रघुः

III. Join the following Sandhis:

निधिः भवति।                                               पुत्रः तोष्ठति ।    

अत्र एव ।                                                    कपिः अपि ।    

अधुना आनयति ।                                          सदा इन्दुः।  

वने एव ।                                                    वहति इन्धनम्  ।  

किन्तु एवम्  ।                                                    मनी अपि ।

IV. What case is governed by the following preposition:

अभितः                                         विना

पश्चात्                                                   पूर्वम

सह                                                 उपरि

वहिः                                                 निकषा

V. Conjugate the following in the present tense, active voice:

 हृ

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

 मद्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

 लिप्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

 स्पृह् 

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

 अनु + सृ

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

 वि + अस्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः


Lesson 8 

Feminine Nouns in आ and ई

Present Tense–Middle Voice (आत्मनेपदी)

38.  Feminine nouns in  and  are declined as follows: सीता  (Sītā) and नदी (a river):

सीता Sītā  f.

नदी  River  f.

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

सीता

सीते

सीताः

नदी

नद्यौ

नद्यः

द्वितीया

सीताम्

सीते

सीताः

नदीम्

नद्यौ

नदीः

तृतीया

सीतया

सीताभ्याम्

सीताभिः

नद्या

नदीभ्याम्

नदीभिः

चतुर्थी

सीतायै

सीताभ्याम्

सीताभ्यः

नद्यै

नदीभ्याम्

नदीभ्यः

पञ्चमी

सीतायाः

सीताभ्याम्

सीताभ्यः

नद्याः

नदीभ्याम्

नदीभ्यः

षष्ठी

सीतायाः

सीतयोः

सीतानाम्

नद्याः

     नद्योः

नदीनाम्

सप्तमी

सीतायाम्

सीतयोः

सीतासु

नद्याम्

नद्योः

नदीषु

संबोधन

 हे सीते

  हे सीते

हे सीताः

हे नदि

हे नद्यौ

हे नद्यः

 

39.  Present Tense - Middle Voice -  आत्मनेपद

     When I do an action for the  benefit of another, I use the active voice (परमैपद).  When I do an action for my own benefit, I use the middle voice (आत्मनेपद).  In Sanskrit, the distinction between परमैपद and आत्मनेपद has not been strictly preserved.  Besides a small number of verbs which can be conjugated in both the active and middle voice (those verbs which can be conjugated in either are called उभयपदी), most verbs are conjugated either in the परमैपदी and आत्मनेपदी voice.

In the आत्मनेपद, the verbal base is formed according to the rules given previously for the active voice of the first, forth, sixth, and tenth conjugations (see No. 34).  The terminations alone are different.

40. terminations of the present tense, middle voice (आत्मनेपद)

*corrections of original text

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः (3rd person)

– ते

–इते*

-अन्ते

मध्यमपुरुषः(2nd person)

–से

–इथे*

ध्वे

उत्तमपुरुषः (1st person)

 -इ*

– वहे

– महे

The letter अ added to the base before terminations:

41.   Examples

         

1st conjugation

मुद् (to rejoice)

verbal base: मोद

3rd person sing  मोदते

4th  conjugation

मन् (to think)

verbal base: मन्य

3rd person sing मन्यते

6th  conjugation

नुद्  (to incite)

verbal base:  नुद

3rd person sing नुदते

10th  conjugation

मन्त्र् (to counsell)

verbal base: मन्त्र​य

3rd person sing  मन्त्र​यते

42. Conjugation of लभ्  (to obtain)

एक

द्वि

बहु

प्रथमपुरुष

लभते

लभेते

लभन्ते

मध्यमपुरुष

लभसे

लभेथे

लभध्वे

उत्तमपुरुष

लभे

लभावहे

लभामहे

43.  Sandhi (सन्धि) rule to be remembered (see No. 31 regarding vowel sandhi).

General Rule:

The final ए of a word followed by a vowel is changed to अय

Exception 1:

followed by

Final ए at end of a word

अ at beginning of next word

Final ए is unchanged

अ is elided

Example: लभध्वे असिम्  =  लभध्वेऽसिम्

Exception 2:

followed by

Final ए at end of a word

Any vowel except अ at beginning

ए Changes to अय

May optionally drop य

the first vowel of the second word remains unchanged.

Example:

Option 1:  ईक्षे इन्दुम्  = ईक्षयिन्दुम्  

Option 2: ईक्ष इन्दुम् (this second form is by far the more frequent.)

Exception 3:

Final ए of a dual form e.g. लभावहे

Any vowel at beginning of next word

Vowel remains unchanged in both words.

Example:

लभावहे असिम् (does not take sandhi due to first word being a dual ए ending) 

ईझे इन्दुम् (does not take sandhi, same reason)

44.  Note the special construction of the आत्मनेपदी (Ātmanepadī) verb रुच् (रोचते) to please, to appeal to.

The verb रुच् governs the dative of the person who is pleased, while the thing which pleases is put in the nominative.

Examples:

Fight appeals to the hero.

युद्धं वीराय् रोचते।

Boys are fond of fruits.

फलानि बालेभ्यो रोचन्ते।

Travelers are fond of water 

(Water pleases travelers).

जलं पथिकेभ्यो रोचते।

45.   The difference between सीतासु and नदीषु (see no. 38) is the result of the following rule:

When स् is preceded by a vowel except अ or आ, or by क् or र्, it is changed to ष् when, in the same word, त्, थ, म् य् व् or any vowel follows–An ansuvara or a visarga do not affect the application of the rule.

Examples:

नदी + सु = नदीषु

अनु + सङ्ग = अनुषङग

धनुः + सु = धनुःषु

अभि + सेक = अभिषेक

I.exercise 8 vocabulary 

आकारान्त स्त्रीलिङ्ग(f) 

ईकारान्त स्त्रीलिङ्ग 

आत्मनेपदी verbs

गङ्गा

the Ganges

नगरी

town

first conjugation

रम्भा        

plantain-tree 

नदी

river

ईक्ष् ईक्षते

to see

मुद्रा

seal, coin

धात्री

nurse

कम्प् कम्पते

to tremble

शोभा

splendor        

पृथिवी

earth

गाह्  गाहते

to dive

भार्या

wife

वाणी

voice

रुच् रोचते

to please

see here

छाया

shade

राज्ञी        

queen

परा + जि पराजयते

to defeat

सन्ध्या

twilight

सिंही

note that lion was अ ending shabda

lioness

वि + जि विजयते

to conquer

भाषा        

speech

जननी

mother

4th conjugation

सभा        

assembly

नारी

woman

जन् जायते

to be born

(irregular)

रेखा        

line

पत्नी

wife

डी डीयते

to fly

माला

garland

भगिनी

sister

मन् मन्यते

to think

लता

creeper

गृहिणी

house-wife

युध् युध्यते

to fight

बालिका        

girl

शर्वरी

night

मृग् (मृगयते)

to search

6th conj.

आ+आपृच्छते

to take leave of (+accus.)

10th conj.

मन्त्र् मन्त्रयते

to consult

II. Translate the following into English after breaking up the  Sandhis:  

  1.    शर्वर्या: शोभां शंसन्ति कवयः।
  2.    पुत्रौ नगर्याः प्रतिगच्छतः।
  3.    शीर्षात् नारी भारं निक्षपति।
  4.    मित्रे गङ्गायां गाहेते।
  5.    नृपतेः समक्षम् राज्ञी भगिनीमापृच्छते
  6.    कपिभ्यः फलानि रोचन्ते।
  7.    गृहिणी मुद्रा गणयति।
  8.    विधिर्दुःखस्य हेतुर्भवति।
  9.    मेघानां रेखाकाशं भूषयति।
  10. सिंही इव जननी पुत्रान् रक्षति।
  11. सन्ध्यायां नृपतिररीन् पराजयते।
  12.  रम्भासु काकौ परिपततः।
  13.  बालिके कुसुमानि मृगयेते।
  14.  जनन्या आगमेन बालिका मालां रचयन्ति।
  15.  मुनेर्वचनानि संक्षिपति कविः।
  16.  बलेनारीन् रघुर्विजयते।
  17.  मांसं शृगालाय रोचते।
  18.  दुःखे सुखे च नार्य ऋषिं मन्त्रयन्ते।
  19.  मृत्यावपि वीरो न कम्पते
  20. धात्री शिशुं न कदापि त्यजति।
  21.  गङ्गा वने अन्तरा वहति।
  22.  नद्यास्तीरे शत्रवो यध्यन्ते
  23.  अद्यौव नृपतिः सभायां नोपविशति।
  24.  ईश्वरस्य प्रसादेन नरा आरोग्यमधिगच्छन्ति।
  25.  तरोस्तरुं कपोता डीयन्ते।

III. Translate the following into Sanskrit:

  1. Through fate, the enemies attack the town and conquer.
  2. Even today, I do not see the Ganges.
  3. The voice of the queen pleases the poets.
  4. The speech of the child is the cause of the mother’s happiness.
  5. We carry out the sacred precepts of the Rṣis.
  6. Just around the village men are bringing heaps of grass.
  7. Out of modesty the honest man worships God (as his) lord.
  8. The sound of the waters of the Ganges pleases the sages.
  9. I sit in the shade of the tree and think.
  10. Like a jewel, the moon adorns the sky.
  11. Thus speaks the king.
  12. Here people have no wealth.
  13. The woman scatters the flowers of the garland on the earth.
  14. There the creepers adorn the trees with (their) flowers.
  15. We take leave of (our) mother and go to the teacher’s house.
  16. Because of the splendor of the sky and of the earth we praise God the Lord.

IV. Decline fully the following:

मुद्रा and धात्री।

Lesson 9 

The Imperfect Tense (लङ्) Active and

Middle, Feminine Nouns in इ and उ

(Past Tense (लङ्), परस्मैपदि and आत्मनेपदी)

46. The Imperfect Tense (लङ्)

  1. There are three past tenses in Sanskrit. The Imperfect (लङ्), the Perfect (लिट्), and the Aorist (लुङ्). Originally these three past tenses had specific meanings.

In Classical Sanskrit, however, those three tenses are used almost indiscriminately, with this restriction that the perfect is very rarely used in the first person.

  1. The formation of the base (of the imperfect–लङ् tense) follows the rules given for the present tense of the first, fourth, sixth and tenth conjugations (see No.34)  

The final अ of the base is changed to आ before terminations beginning with म or व, and is dropped before terminations beginning with अ .

47. The Augment (addition of अ for the past tense.)

  1. To all verbs conjugated in the Imperfect, the augment   is to be prefixed, e.g: पत्- verbal base पत- augment अ पत
  1. When the verb is preceded by a preposition, the augment should be inserted between the preposition and the verb, and the rules of sandhi should be applied.

प्र + विश्       प्र +  + विश       प्राविश

अनु + भू        अनु +  + भव      अन्वभव

प्रति + पत्    प्रति +  + पत       प्रत्यपत

  1. When the verb begins with a vowel, the augment अ forms vṛddhi with the initial vowel:

अस्-            अ-अस्य                आस्य

इष्-            अ-इच्छ                  ऐच्छ-

उष-            अ-ओष                  औष-

         ॠ-            अ-ॠच्छ                 आर्च्छ-

[Some restatements for clarification:

1) अ (the Augment), is added to all verbs to convey the past tense.  

2) When a verb has an upasarga prefix [e.g., अनुभवति], the अ is added after the upasarga prefix and sandhi rules apply.]

48. Terminations for imperfect past Also known as लङ्।

परस्मैपदी endings

आत्मनेपदी endings

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

त्

ताम्

अन्  

इताम्

अन्त  

मध्यमपुरुषः

स्

तम्

थाः

इथाम्

      ध्वम्

उत्तमपुरुषः

अम्

वहि

महि

49. The imperfect of विश् (Parasmaipadi)and of लभ् (Atmanepadi)

विश् (Parasmaipadi)

लभ् (Atmanepadi)

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

अविशत्

अविशताम्

अविशन्   

अलभत

अलभेताम्

अलभन्त  

मध्यमपुरुषः

अविशः

अविशतम्

अविशत

अलभथाः

अलभेथाम्

अलभध्वम्

उत्तमपुरुषः

अविशम्

अविशाव

अविशाम

अलभे

अलभावहि

अलभामहि

50. Feminine Nouns in इ and उ

Feminine nouns in इ and उ borrow most of their declension from the masculine nouns in इ and उ (see No 28). Their instrumental singular and accusative plural are similar to those of feminine nouns in ई (see No 38)  Their dative, ablative, genitive and locative singular have two optional forms. One is similar to those of नदी, the other to those मुनि and शिशु।

Declension of मति (thought) and धेनु (cow)

मति (thought)

 धेनु (cow)

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

मतिः

मती

मतयः

धेनुः

धेनु

धेनवः

द्वितीया

मतिम्

मती

मतीः

धेनुम्

धेनू

     धेनूः

तृतीया

     मत्या

मतिभ्याम्

मतिभिः

धेन्वा

धेनुभ्याम्

धेनुभिः

चतुर्थी

मत्यै

मतये

मतिभ्याम्

मतिभ्यः

धेन्वै

धेनवे

धेनुभ्याम्

धेनुभ्यः

पञ्चमी

मत्याः

मतेः

मतिभ्याम्

मतिभ्यः

धेन्वाः

धेनोः

धेनुभ्याम्

धेनुभ्यः

षष्ठी

मत्याः

मतेः

     मत्योः

मतीनाम्

धेन्वाः

धेनोः

धेन्वोः

धेनूनाम्

सप्तमी

मत्याम्

मतौ

मत्योः

मतिषु

धेन्वाम्

धेनौ

धेन्वोः

धेनुषु

संबोधन

मते

मती

मतयः

धेनो

धेनू

धेनवः

51. The verb कृ, to do, belongs to the 8th conjugation. Yet, owing to its frequent occurrence, its conjugation should be learnt from the start:

[Knowing the कृ धातु conjugation will facilitate reading and writing as it can simplify the identification and use of difficult to decline verbs.]

Present Parasmaipada

Imperfect Parasmaipada

कृ

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

करोति

  कुरुतः

कुर्वन्ति 

अकरोत्

अकुरुताम्

अकुर्वन्  

मध्यमपुरुषः

करोषि

  कुरुथः

कुरुथ

अकरोः

अकुरुतम्

      अकुरुत

उत्तमपुरुषः

करोमि

कुर्वः

कुर्मः

अकरवम्

अकुर्व

अकुर्म

 I.exercise 9 vocabulary 

8th conjugation

6A

A few idioms containing the verb कृ

कृ करोति

to do, to make

अभि +नि + विश्

अभिनिविशते

to resort to (+accus.)

शीर्षे करोमि                

I place on my head

1A

आ + दृ  आद्रियते

to respect

करे करोमि        

I take in my hand

वि + वद्

विवदते

to disagree

 इकारान्त स्त्रीलिङ्ग (f)

क्षणं करोमि                

I wait one moment

वृत् वर्तते

to exist

मतिः

शक्तिः

mind

power

मतिं करोमि                

I turn my mind to (+loc.)

नि + वृत्  

निवर्तते

to desist from

भक्तिः

तृप्तिः

    devotion

     satisfaction

पदं करोमि        

I set foot (+loc)

भाषते

to speak

नीतिः

केलिः

conduct

                jest  

उकारान्त स्त्रीलिङ्ग(f)

आ+रभ् 

आरभते

to begin

भूमिः

धूलिः

  earth

 dust

धेनुः

cow

लभ् लभते        

to obtain

      रात्रिः

night

     चञ्चुः

तनुः

beak

body

1P

अकारान्त नपुंसकलिङ्ग(n)

रज्जुः

rope

अधि + स्था अधितिष्ठति

to live in (+accus.)

कार्यम्

    work

रेणुः

dust, pollen

परि + नी  परिणयति

to marry

अकारान्त पुंलिङ्ग (m)

हनुः

jaw

उप + गम्  

उपगच्छति

to approach

घटः

jar

वि + सद्  

विषीदति

to be sad

आदेशः        

order

Exercise 9

II. Conjugate नि, ईक्ष्, उप्-गम् and अभि-नि-विश् in the imperfect (लङ्) active voice (परस्मैपदे):

नि

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुष:

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

ईक्ष्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुष:

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

उप्-गम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुष:

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

अभि-नि-विश्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुष:

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

III. Decline fully रात्रि and चञ्चु।

रात्रि

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

द्वितीया

तृतीया

चतुर्थी

पञ्चमी

षष्ठी

सप्तमी

संबोधन

चञ्चु

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

द्वितीया

तृतीया

चतुर्थी

पञ्चमी

षष्ठी

सप्तमी

संबोधन

IV. Translate the following into English after breaking up the sandhis:

1) चञ्च्वा काको मांसमहरत्।

2) प्रासादे पदमकरवं नृपतिं चोपागच्छम्।

3) जनकस्यादेशात् बालो धेनू ग्रामात् बहिरनयत्।

4) दासौ घटं शीर्षे कुरुतः।

5) रज्ज्वा पुत्रो धेनुं कर्षति।

6) जनन्यास्तृप्तये विनयमभिन्यविशेतां बालिके।

7) हे रघो, कार्यात् न न्यवर्तथा:

8) कुसुमात् कुसुमं रेण्वा अलिर्डीयते।

9) शत्रूणामागमेन धूलिर्ग्रामं छादयति।

10) मुनी विवदेते।

11) मित्रस्य मृत्युना विषीदथः।

12) शीर्षे भारमकुर्वन्

13) पशोर्हन्वारीनतुदत्।

14) वनमध्यतिष्ठम्।

15) नृपतेः पुत्रो गुरोर्भगिनीं पर्यणयत्।

16) मित्रस्यागमे मतिमकरोत्।

17) भूमौ तृणस्य राशयो वर्तन्ते।

18) साधुः कार्यं रात्रौ नारभते।

19) प्रभोः प्रसादेन दासास्तृप्तिमलभन्त।

20) पुत्रो जनकं जननीं चाद्रियते।

21) सभायां जनकोऽभाषत।

22) मुनिर्नारीणां नीतिमशंसत्।

23) ईश्वरस्य शक्तिं दैवं मन्यन्ते ऋषयः।

V. Translate the following into Sanskrit:

  1.  Through God’s favor he resorted to devotion.
  2.  I was always fond of jest=Jest always appealed to me.
  3.  Two boys took the rope in their hands.
  4.  The girl adorned (her) body with jewels.
  5.  Owing to the clouds and the dust, cows did not eat grass.
  6.  Even for the sake of (his) friends, an honest man does not desist from virtue.
  7.  Men think Raghu (to be) a hero.
  8.  At night, a sky without moon is like a lake without lotus.
  9.  By order of the teacher, we began the work.
  10. He spoke thus and the people of the town praised the power of the king.
  11. You took the pigeons in your hand.
  12. We two always disagree.
  13. You two obtained happiness owing to (your) modesty.
  14. Two friends found a treasure and carried (it) home.

 Lesson 10 

                   Masculine and Feminine nouns in ऋ 

                           Imperative mood लोट्

52. There are two types of masculine nouns in ऋ, agent-nouns and nouns of relations. Their declension differs only in the nominative and vocative dual and plural, and in the accusative singular and dual; in which case the final ऋ of agent nouns takes vṛddhi (आर्) while that of nouns of relations takes guna (अर्)

Declension of  नेतृ (Leader)

Declension of पितृ (father)

 

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

नेता

नेतारौ

नेतारः

पिता

पितरौ

पितरः

द्वितीया

नेतारम्

नेतारौ

ने‍तॄन्  

पितरम्

पितरौ

पि‍तॄन

तृतीया

नेत्रा

नेतृभ्याम्

नेतृभिः

पित्रा

पितृभ्याम्

पितृभिः

चतुर्थी

नेत्रे

नेतृभ्याम्

नेतृभ्यः

पित्रे

पितृभ्याम्

पितृभ्यः

पञ्चमी

नेतुः

नेतृभ्याम्

नेतृभ्यः

पितुः

पितृभ्याम्

पितृभ्यः

षष्ठी

नेतुः

नेत्रोः

नेतॄणाम्

पितुः

पित्रोः

पि‍तॄणाम्

सप्तमी

नेतरि

नेत्रोः

नेतृषु

पितरि

पित्रोः

पितृषु

संबोधन

नेतर्

नेतारौ

नेतारः

पितर्

पितरौ

पितरः

  1. (exception)–भर्तृ (husband) and नप्तृ (grandson), although names of relations, are [in contrast] declined like the agent-noun नेतृ in the accusative singular: भर्तारम्  नप्तारम् ।

53. Feminine nouns in ऋ, are all nouns of relations. They are declined like पितृ except in the accusative plural which ends with ॠ ; स्वसृ (sister) is an exception to this rule.  It is declined like the masculine agent noun, नेतृ except in the accusative plural.

Nominative and accusative of मातृ  (mother) and स्वसृ (sister)

मातृ 

  स्वसृ

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

माता

मातरौ

मातरः

स्वसा

स्वसारौ

स्वसारः

द्वितीया

मातरम् 

मातरौ

मातॄः

स्वसारम् 

स्वसारौ

स्व्सॄः

54. All the visargas met with in the previous lessons stand in the place of final स्–जनः = जनस् ; नमथः = नमथस्

Final र् also becomes visarga: नेतर् = नेतः ; मातर् = मातः।

So also in the adverbs पुनर् - पुनः (again) and प्रातर्- प्रातः (early).

Visarga standing for final र् follows the general rules of visarga -sandhi (see No. 27) with one exception.

Visarga standing for final र् even when preceded by अ or आ and followed by a vowel or a soft consonant is changed to र्

E.g:        पुनः अपि = पुनरपि

               पितः वदसि = पितर्वदसि

               मातः इन्दुं पश्यसि = मातरिन्दुं पश्यसि।

When visarga is changed to र् and is followed by र्, the first र् is dropped and the preceding vowel, if short is lengthened:

E.g:         इन्दुः राजते →    इन्दुर् + राजते →    (results in) इन्दू राजते।

                भ्रातः रचयसि → भ्रातर् + रचयसि → (results in) भ्राता रचयसि।

55. The Imperative mood ( लोट् ) is used:

  1.      to express a command or an advice
  2. to express a wish or prayer
  3. to express a possibility or doubt
  4. With the negative मा to express prohibition

The formation of the base follows the rules given for the present tense of the first, fourth, sixth and tenth conjugations (See No 34)

The final अ of the base is dropped before terminations beginning with अ.

Terminations

लोट् परस्मैपदी  endings

लोट् आत्मनेपदी endings

singular

dual

plural

singular

dual

plural

प्रथमपुरुषः (3rd person)

तु

ताम्

अन्तु

 ताम्

ईताम्

अन्ताम्

मध्यमपुरुषः (2nd person)

-

तम्

स्व

  ईथाम् 

 ध्वम्

उत्तमपुरुषः (1st person)

आनि

आव

आम

आवहै

आमहै

56. The Imperative of बुध् (परस्मैपदी) and मन् (आत्मनेपदी)

लोट् परस्मैपदी  endings

for बुध्

लोट् आत्मनेपदी endings

for मन्

singular

dual

plural

singular

dual

plural

प्रथमपुरुषः (3rd person)

बोधतु

बोधताम्

बोधन्तु

मन्यताम्

मन्येताम्

मन्यन्ताम्

मध्यमपुरुषः (2nd person)

बोध

बोधतम्

बोधत

मन्यस्व

मन्येथाम्

 मन्यध्वम्

उत्तमपुरुषः (1st person)

बोधानि

बोधाव

बोधाम

मन्यै

मन्यावहै

 मन्यामहै

57। The न् in आनि (1st person singular) follow the rule given in No 17:

thus: सृ + आनि = सर + आनि = सराणि

         चुर् + आनि = चोरय + आनि = चोरयाणि ।

 exercise 10 vocabulary 

ऋकारान्त-पुंलिङ्ग

अकारान्त-पुंलिङ्ग

1st conjugation P verbs

दातृ  दाता 1/1 m.

donor

रथः

chariot

प्र + भू प्रभवति          

    to arise, to be

        produced

कर्तृ  कर्ता 1/1 m.

doer

शठः

rogue

खण्ड्  खण्डयति

to break

नेतृ  नेता 1/1 m.

leader      

    क्रोधः

anger

1st conjugation A verbs

श्रोतृ  श्रोता 1/1 m.        

hearer

लोभः

greed

प्र + वृत्  प्रवर्तते

to proceed

   सवितृ सविता 1/1 m.

sun

कामः

desire

Used with Dative

जेतृ  जेता  1/1 m.

conqueror

मोहः

illusion

स्वस्ति        

hail! (+dat.)

नप्तृ नप्ता 1/1 m.

grandson

नाशः

destruction

Indeclinables

पितृ  पिता 1/1 m.

father

अकारान्त नपुंसकलिङ्ग(n)

पुनर् (पुनः)

again

भ्रातृ  भ्राता 1/1 m.

brother

उद्यानम्

garden

प्रातर्         

early

morning

       जामातृ

जामाता 1/1 m.

son-in-law

कारणम्

cause

Adjective MFN

ऋकारान्त स्त्रीलिङ्ग

पापम्        

‘sin’

दुहितृ  दुहिता f.

daughter

ननान्दृ f.

ननान्दा

      changed from    

    book slightly

subbing न् for

    anusvara before

 द्

sister-in-law

मातृ  माता f.

mother

स्वसृ  स्वसा

f.

sister

II. Decline fully the following: जेतृ and स्वसृ।

जेतृ

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

द्वितीया

तृतीया

चतुर्थी

पञ्चमी

षष्ठी

सप्तमी

संबोधन

स्वसृ

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

द्वितीया

तृतीया

चतुर्थी

पञ्चमी

षष्ठी

सप्तमी

संबोधन

III. Conjugate the following in the imperative mood(लोट्), active voice: सृ and ईश्।

सृ

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः 

ईश्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

IV. Translate the following into English after breaking up the sandhis:

१) रथेन जेता गच्छतु।

२) दुहितरो मातरं नमन्तु।

३) नेत्रे स्वस्ति।

४) शठ उद्यानात् फलान्यचोरयत्।

५) श्रोतारो गुरोर्वचनैस्तुष्यन्तु।

६) भ्रात्रा सह स्वसारं मृगयै।

७) हे बाल पितरमापृच्छस्व।

८) हे नप्तर्मा विषीद।

९) भार्यया सह जामाता पितुर्गृहं गच्छतु।

१०) दातारौ ननान्द्रे मालामयच्छताम्।

११) जीवने कर्तार एव सुखमधिगच्छन्ति।

१२) नेतारमनुसराम।

१३) प्रातः सविताकाशे रात्रिं पराजयते।

१४) पुनर्मन्यध्वम्।

१५) लोभात् शठः पापं करोति।

१६) पितरं मातरं चाद्रियामहै ।

१७) प्रातः कार्यमारभेथाम्।

१८) हे श्रोतारः , पापात् निवर्तध्वम्।

१९) हे नप्तारौ मित्राणामग्रेऽपि विवदेथे।

२०) लोभात् क्रोधः प्रभवति लोभात् कामः प्रवर्तते।

      लोभात् मोहश्च नाशश्च लोभः पापस्य कारणम् 

V Translate the following into Sanskrit:

  1. Out of anger (my) brother broke the jar.
  2. May the donors give wealth to the people of the village!
  3. Let him live in the forest.
  4. See the beauty of the garden.
  5. You desire happiness: desist from greed
  6. The man sat in the garden with (his) two grandsons.
  7. Hail to the poets!
  8. O sister, do not abandon the house.
  9. The hearers stood again in front of the place.
  10. Through the destruction of the enemies the conqueror has

freed (released) the country.

  1. May I always live among (my) brothers!
  2. Let the leader punish the rogues.
  3. O daughters, follow (your) mother up to the house.
  4. May sin, the cause of misery perish!
  5. O heroes, fight with the enemies, follow the leader and protect the country.  

Lesson 11

Feminine Nouns in ऊ

Potential Mood (विधिलिङ्)

58. Feminine nouns in ऊ are declined in the same pattern as नदी (see No. 38); where नदी has , , and य्, feminine nouns in ऊ have , , and व् respectively. Besides, their nominative singular takes visarga.

Declension of वधू (young woman, bride) compared to नदी:

वधू young woman, bride f.

नदी  River  f.

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

धूः

ध्वौ

ध्वः

दी

द्यौ

द्यः

द्वितीया

धूम् 

ध्वौ

धूः

दीम्

द्यौ

दीः

तृतीया

ध्वा

धूभ्याम्

धूभिः

द्या

दीभ्याम्

दीभिः

चतुर्थी

ध्वै

धूभ्याम्

धूभ्यः

द्यै

दीभ्याम्

दीभ्यः

पञ्चमी

ध्वाः

धूभ्याम्

धूभ्यः

द्याः

दीभ्याम्

दीभ्यः

षष्ठी

ध्वाः

ध्वोः

धूनाम्

द्याः

     नद्योः

दीनाम्

सप्तमी

ध्वाम्

ध्वोः

धूषु

द्याम् 

द्योः

दीषु

संबोधन

धु

ध्वौ

ध्वः

हे नदि

हे नद्यौ

हे नद्यः 

59. Potential (or Optative) mood (विधिलिङ्) is used:

  1. to express a wish or a request
  2. to express an advice
  3. to express possibility or doubt
  4. to express probability or near future
  5. in conditional clauses

The formation of the base follows the rules given for the present tense of the first, fourth, sixth, and tenth conjugations. Since all the terminations of the Potential begin with ई, the combination of the final अ of the base with that ई will give ए (cf. No 31: अ+ई=ए) :

Terminations given here:

परस्मैपदी

आत्मनेपदी

endings

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुष:

ईत्

ईताम्

ईयुः

ईत

ईयाताम्

ईरन्

मध्यमपुरुषः

ईः

ईतम्

ईत

ईथाः

ईयाथाम्

ईध्वम्

उत्तमपुरुषः

ईयम्

ईव

ईम

ईय

ईवहि

ईमहि

Examples of declined verbs:

60. Potential of भू (to become)

परस्मैपदी

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

भवेत्

भवेताम्

भवेयुः

मध्यमपुरुषः

भवेः

भवेतम्

भवेत

उत्तमपुरुषः

भवेयम्

भवेव

भवेम

Potential of मृग् (to search)

आत्मनेपदी

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मृगयेत

मृगयेयाताम्

मृगयेरन्

मध्यमपुरुषः

मृगयेथाः

मृगयेयाथाम्

मृगयेध्वम्

उत्तमपुरुषः

मृगयेय

मृगयेमहि

मृगयेमहि

61. Illustrations of the use of the Imperative and Potential

  1. Order, prohibition, advice:
  1.  जलमानय–Bring water
  2. शिशुं मा पीडय–Do not annoy the baby.
  3.     नरः सदा सत्यं वदेत्–Man should always tell the truth
  4. दुर्जनानां गृहे न प्रविशेः–You should not enter the house of the wicked.
  1. Wish, prayer, request
  1. पितुर्गृहे तिष्ठानि–O that I may stay in my father’s house!
  2. मातरं पश्येयुर्बालाः–May the boys see their mother!
  1. Possibility and doubt
  1. विषं भवतु - There may be poison
  2. पारितोषिकं न लभेध्वम्  -You might not receive the reward.
  1. Conditional clause

 यदि माता नागच्छेत् शिशुम्रियेत - If the mother does not come, the child will die.

62. Imperative and Potential of the verb कृ, to do.

Imperative                                                                Potential

कृ to do

एचवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम

एचवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम

प्रथमपुरुषः

करोतु

कुरुताम्

कुर्वन्तु

कुर्यात्

कुर्यताम्

कुर्युः

मध्यमपुरुषः

कुरु

कुरुतम्

कुरुत

कुर्याः

कुर्यातम्

कुर्यात

उत्तमपुरुषः

करवाणि

करवाव

करवाम

कुर्याम्

कुर्याव

कुर्याम

63 The verb अस् “to be”, (2nd conj.), is conjugated as follows

लट् - Present

लङ् - Imperfect Past

लोट् - Imperative

विधिलिङ् - Potential

अस् 

एच॰

द्वि॰

बहु॰

एच॰

द्वि॰

बहु॰

एच॰

द्वि॰

बहु॰

एच॰

द्वि॰

बहु॰

प्रथम॰

अस्ति

स्तः

सन्ति

आसीत्

आस्ताम्

आसन्

अस्तु

स्ताम्

सन्तु

स्यात्

स्याताम्

स्युः

मध्यम॰

असि

स्थः

स्थ

आसीः

आस्तम्

आस्त

एधि

स्तम्

स्त

स्या

स्यातम्

स्यात

उत्तम॰

अस्मि

स्वः

स्मः

आसम्

आस्व

आस्म

असानि

असाव

असाम

स्याम्

स्याव्

स्याम

 Exercise 11 Vocabulary 

स्त्रीलिङ्ग–आकारान्त

correlative term and/or indeclinable

  विद्या        

knowledge

यदि        if

तारा

star

स्त्रीलिङ्ग–ऊकारान्त

 अव्यय / indeclinable

वधूः

bride

एकदा

Once upon a time

चमूः

army

किन्तु        

but

श्वश्रूः

mother-in-law

10th conjugation U verbal roots

स्त्रीलिङ्ग  ईकारान्त

ताड् ताडयति

to beat

दासी

maid-servant

तुल् तोलयति

to weigh

पुंलिङ्ग – इकारान्त

4P regular conjugation

असिः m.

sword

कुप् कुप्यति        

to be angry (+dative)

पुंलिङ्ग – अकारान्त

1A irregular conjugation

आश्रमः

hermitage

क्लृप् कल्पते

to be fit for (+dative)

दुर्जनः

wicked-person

1U conjugation

नपुंसक लिङ्ग – अकारान्त

प्र + बुध् प्रबोधति        

to wake up

औषधम्        

medicine

1P irregular

क्षेत्रम्        

field

अव + गम्   अवगच्छति

to know 

नेत्रम्         

eye

उद् + स्था  उत्तिष्ठति

to rise

सत्यम्

truth

6U regular

भयम्

fear

आ + दिश्  आदिशति

to order, to command

पुस्तकम्

book

6A irregular

2P to be/exist

मृ म्रियते        

to die

अस्  अस्ति

to be

II. Decline fully - श्वश्रू  

III Conjugate the following in the potential mood, active voice:

कुप् , प्र-बुध् , मृ , कृ and अस्।

IV Translate the following in to English after breaking up the sandhis :

  1.  श्वश्रूर्वध्वै न कुप्येत्  
  2.  मुनयोऽधितिष्ठेयुराश्रमम्  
  3. विद्या साधूनां निधिः स्यात् ।
  4. एकदा प्रातः प्राबोधं क्षेत्रेषु चागच्छम् ।
  5. हे नेतरादिश , चम्वा वीराणां भयं नास्ति ।
  6. दुर्जना विद्यायै न कल्पेरन्
  7. हे बालौ, सर्वदा सत्यं भाषेयाथाम्
  8. असिनेव नेत्रेणर्षिर्जनानां मतीर्विध्यति। The highlight indicates sandhi-click if you need a clue
  9. उत्तिष्ठन्तु नरा नार्यश्च शत्रूणां च भयात् देशं मुञ्चन्तु ।
  10. नृपतिं  परितो दास्य इव चन्द्रं परितस्ताराः कम्पन्ते।Not exactly what it seems-see unit 11 vocab.
  11. गुरवः शास्त्राण्यवगच्छेयुः
  12. तोलयेरौषधम्
  13. पुस्तकेभ्य एव विद्यां न लभेध्वम् ।
  14. यदि दुर्जना लोके जयेयुर्मुनयो भाषाया निवर्तेरन् ।  
  15.  ताडय यदीच्छसि किन्तु पितुरादेशं स्मर।
  16. प्रातः प्रबोधेत् नरः , दुर्जनान् त्यजेत् , ईश्वरं पूजयेत् , भ्रातॄन् सान्त्वयेत् , सत्यं वदेत् –  यद्येवं कुर्यात् न कदापि दुःखस्य कारणं स्यात् ।

यद्येवं looks in the original text like eṣam, but in the Antoine answer key, it is put as यदि एवं.

V. Translate the following into Sanskrit.

  1. On the order of the king, the army may set out for the village.
  2. If you were to rise early, you would roam along the river’s bank.
  3. People should know the modesty of the sages.
  4. Wait a moment: I just put down (my) book and come.
  5. Maid-servants should follow the bride up to the house of (her) mother-in-law.
  6. If you long for knowledge, you should dwell in a hermitage with (your) teacher.
  7. You tremble out of fear of God; you should worship God out of devotion.
  8. Men live and die, kings conquer and perish; truth alone does not die.
  9. Like a star in the sky, like a lotus in the lake, like a flower on a creeper, the sage should live in the world for the happiness of men.
  10. Do not be angry with (your) friend ; anger could only be the cause of sin.

                                            Lesson 12 

                         Neuter nouns in इ , उ and ऋ

                          Agreement of  the adjective

Neuter nouns in इ , उ and ऋ

64. The neuter nouns in are all declined on the same pattern.  

वारि water

मधु Honey

धातृ  Dispenser

n.

एक॰

द्वि॰

बहु॰

एक॰

द्वि॰

बहु॰

एक॰

द्वि॰

बहु॰

प्रथमा

वारि

वारिणी

वारीणि

मधु

मधुनी

 मधूनि

धातृ

धातृणी

 धातॄणि

द्वितीया

वारि

वारिणी

वारीणि

 मधु

  मधुनी

 मधूनि

 धातृ

 धातृणी

 धातॄणि

तृतीया

वारिणा

वारिभ्याम्

वारिभिः

मधुना

मधुभ्याम्

मधुभिः

धातृणा

धातृभ्याम्

 धातृभिः

चतुर्थी

वारिणे

वारिभ्याम्

वारिभ्य:

मधुने

मधुभ्याम्

मधुभ्य:

धातृणे

धातृभ्याम्

धातृभ्य:

पञ्चमी

वारिणः

वारिभ्याम्

वारिभ्य:

मधुनः

मधुभ्याम्

मधुभ्य:

धातृणः

धातृभ्याम्

धातृभ्य:

षष्ठी

वारिणः

वारिणोः

वारीणाम्

मधुनः

मधुनो:

मधूनाम्

धातृणः

धातृणोः

धातॄणाम्

सप्तमी

वारिणि

वारिणोः

वारिषु

मधुनि

मधुनोः

मधुषु

धातृणि

धातृणोः

धातृ़षु

संबोधन

वारि/वारे

वारिणी

 वारिणि

मधु/मधो

मधुनी

मधूनि

धातृ/धातर

धातृणी

धातॄणि

65. The declensions seen so far can be classified as follows:

Nouns ending in अ/आ 

Mas : रामः

Fem : सीता

Neut: फलम् 

Nouns ending in इ

Mas: हरिः

Fem: मतिः

Neut: वारि

Nouns ending in उ

Mas: गुरुः

Fem: धेनुः

Neut : धु

Nouns ending in ऋ

Mas: नेतृ, पितृ

Fem : मातृ

Neut : धातृ

Nouns ending in ई

Fem : नदी

Nouns ending in ऊ

Fem : धु

Agreement of  the adjective [called विशेषण]

66. The adjective, whether it be used as an epithet or as a predicate, agrees with the noun it qualifies in gender, number and case.

(1).  Most of the adjectives ending in अ form their feminine in आ and their neuter in अम् ।

Thus : प्रिय (dear) will be declined in:

the masculine as रामः - प्रियः [Beloved Rama]  

the feminine as सीता प्रिया [Beloved Sita] ,

and in the neuter as फलम् प्रियम् [Beloved fruit].

Examples: प्रिय qualifying the following:

बालैः (instru. plur. masc.) will take the form : 

प्रियैः बालैः  

दुहित्रा (instr. fem. sing. ) will take the form :

प्रियया दुहित्रा

         वारिणि (loc. Sing. neutr.) will take the form :

प्रिये वारिणि।

(2). Adjectives ending in इ are declined as follows:

        In the masculine, like हरिः,

e.g. : शुचिः (pure)

        In the feminine, like मतिः

e.g. : शुचिः

        In the neuter, like वारि,

e.g: शुचि

 

In the neuter, however, adjectives ending in इ can be declined like masculine, except in the nominative, accusative, and vocative.

Examples:

 शुचिः (pure) qualifying the following :

नरयोः (gen.dual. masc.) declines as

शुच्योः नरयोः = शुच्योर्नरयोः [Of  two pure people]

 नधै (dat.sing. fem.) declines as

शुच्यैः नधै or शुचये नधै [For the pure/clean river]

जलात् (abl. Sing. neut.) declines as

शुचिनः जलात् or  शुचेः जलात्[From  pure water]

(3) Adjectives ending in उ are declined as follows:

   In the masculine, declined like गुरुः  

e.g. मधुः (sweet)

   In the feminine, declinedlike धेनुः  

e.g. मृदुः (soft)

In the feminine, however, adjectives in  denoting a quality have an optional form in ई (e.g. मृदु - मृद्वी, लधु - लघ्वी  ) declined like नदी;

–in the neuter उ ending adjectives are declined like मधु e.g.: मृदु - [soft] 

In the neuter, however, adjectives ending in उ can be declined like the masculine, except in the nom., acc. and voc.  

Examples: मृदु  (soft) qualifying the following :

कवे (voc. sing.masc) declines as

मृदो कवे।

मातुः (gen. sing. fem) declines as

मृद्वा: or मृदो: or मृद्व्या: मातुः

अमृतेन  (instr. sing. neut) declines as

मृदुना अमृतेन = मृदुनामृतेन

(4)  Adjectives ending in ऋ are declined as follows:

       In the masculine, like नेता

e.g: दाता (as an adjective, it means generous)

       In the feminine, it has a form in ई declined like नदी,

e.g: दात्री   

       In the neuter, [it is declined like] धातृ

e.g: दातृ

In the neuter, however, adjectives ending in ऋ can be declined like the masculine, except in the nominative, accusative and vocative.

Examples:  दातृ (generous) qualifying the following:

पुत्रेभ्यः (dat. plur. masc)

दातृभ्यः पुत्रेभ्यः

कन्यासु  (loc. plur. fem.)

दात्रीषु कन्यासु

मित्रे  (nom. dual. neut.) will take the form :

 दातृणी मित्रे

  I. Exercise 12 Vocabulary: adjectives ending in इ, उ and ऋ

विशेषणम्  (adj.) इ

Adjectives forming their feminine in आ and their neuter in अम् 

नपुंसक लिङ्ग – इकारान्त

सुगन्धि

sweet- smelling

अन्ध

blind

वारि        

water

सुरभि

fragrant

उदार

generous

नपुंसक लिङ्ग – उकारान्त

शुचि

pure      

     काण

one-eyed

       मधु  

honey

विशेषणम् उ

कुशल

skillful

अश्रु

a tear

बहु

much, many

कृत्रिम

artificial

अम्बु

water

साधु

virtuous

कृपण

wretched, miser

जानु

knee

आशु

swift

क्षुद्र

small, mean

वस्तु

thing

चारु        

lovely

खञ्ज

lame

दारु

wood

गुरु

heavy

तीव्र

sharp, acute

1A regular conjugation

मृदु

soft

दुर्लभ

difficult to get

वन्द् वन्दते

to salute

स्वादु

sweet

नव

new        

    4A regular conjugation

विशेषणम्

नित्य  

regular,                        obligatory

पद् पद्यते

to go, to obtain

दातृ        

generous

प्रसन्न        

favorable, pleasant, clear

वि + पद्        

   विपद्यते        

to fall into misfortune

कर्तृ

doer

पीन

fat

सम् + पद्

   सम्पद्यते        

to prosper

  जेतृ        

virtuous

मृत

dead

6U regular

  वक्तृ        

eloquent

वृद्ध

old

अधि + क्षिप् अधिक्षिपति

to abuse

 गन्तृ        

going

व्याधित

sick

हत

killed

II. Translate the following into English after breaking up the Sandhis

  1. व्याधितया स्वस्रा सह गृहं गच्छेयम् । 
  2. प्रसन्ने वारिणि पीनाः शिशवो दीव्यन्ति।
  3. अन्धस्य नृपतेः कृपणे दुहितरौ व्यपद्येताम् ।
  4. दात्र्यै मात्रे कुशलाः पुत्रा दुर्लभं रत्नं यच्छन्तु।
  5. तीव्रेण दुःखेन वृद्धाया नार्या नेत्राभ्यामश्रूणि द्रवन्ति।
  6. हे स्वसः पितुर्गृहे तिष्ठेः।
  7. आशुनाश्वेन वीरः शत्रुमभ्यधावत् ।
  8. दुर्जनः खञ्जं नरमधिक्षिपति।
  9. गरून् भारान् दासाः शीर्षेऽकुर्वन् ।
  10. साध्वी दुहिता मातरं वन्दते।
  11. प्रभोः समक्षं दास्यौ जानुभ्यां भूमावपतताम्।  watch for sandhi here
  12. चारवो लताः सुरभिणि कुसुमानि चोद्याने रोहन्ति।
  13. कृत्रिमेण क्रोधेन क्षुद्रं बालं निन्दानि।
  14. यदि नित्यानि कार्याणि कुर्या न विपद्येथाः।
  15. बहवः शिशवो मधुने स्पृहयन्ति।
  16. अरेस्तीव्रेणासिना हतं वीरं वन्दामहै।
  17. ग्रामं गन्तारो मुनयः कूपस्य स्वाद्वम्बु पिबन्तु।
  18. नवस्य प्रासादस्य पश्चात् क्षुद्राणि गृहाणि सन्ति।

III. Make the following adjectives agree with the following nouns:

कुशल

with   नरेषु       नारीषु       कविना         शत्रवे

शुचि

with   बालौ      जले         मती            दुहितुः

चारु          

with   कुसुमम्   वारिणः     बालिकया     नद्याम्

वक्तृ            

with   नृपेण      मित्रम्       गृहिणी         श्वश्रूणाम्

IV. Translate the following into Sanskrit:

  1. O Lord, be favorable!
  2. A skillful leader obtains many things.
  3. The one-eyed servant burnt the heap of soft wood.
  4. A pure mind is like a fragrant flower.
  5. Let the eloquent queen lead the heroes.
  6. Hail to the victorious king!
  7. You insult the wretched blind men, but you do not blame the wicked man.
  8. Persons of the village carried the bodies of the dead heroes to the bank of the river.
  9. In the lovely garden many creepers and many trees scatter (their) fragrant flowers on the soft ground.
  10. Let the victorious hero pierce the enemy with (his) sharp sword.
  11. Sick and wretched, the travelers (गन्तृ) stood near the well.
  12. In (his) new book the teacher has summarized many things.

  Lesson 13

Personal Pronouns

Passive Voice

67. Personal Pronouns

So far, the personal pronouns in the nominative have been left unexpressed: I salute - नमामि। Their declension is now given. In the first and second person, the personal pronouns show no difference of gender. The personal pronoun of the third person is replaced by a demonstrative pronoun and is declined in the three genders  (he, she, it)

1st person pronouns: अस्मद्  

2nd person pronouns: युष्मद्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

अहम् 

वाम् 

यम् 

त्वम् 

युवाम्

यूयम् 

द्वितीया

माम् 

(मा)

आवाम् (नौ)

अस्मान् (नः)

त्वाम् (त्वा)

युवाम् (वाम्)

युष्मान्  (वः)

तृतीया

या 

वाभ्याम्

स्माभिः 

त्वया

युवाभ्याम् 

युष्माभिः

चतुर्थी

मह्यम् yam is common to both

(मे)

वाभ्याम् (नौ)

स्मभ्यम् (नः)

तुभ्यम् yam is common to both

(ते)

युवाभ्याम् (वाम्)

युष्मभ्यम् (वः)

पञ्चमी

त्

वाभ्याम्

स्मत्

त्वत् 

युवाभ्याम्

युष्मत्

षष्ठी

मम

(मे)

वयोः (नौ)

स्माकम् (नः)

तव (ते)

युवयोः (वाम्)

युष्माकम् (वः)

सप्तमी

यि 

वयोः

स्मासु

त्वयि

युवयोः

युष्मासु

The optional forms मा मे नौ नः त्वा ते वाम् वः should not be used

  1. At the beginning of a sentence:
  2. In connection with च (and) वा (or) and  एव (just, indeed)
  3. [internal sanhi rule स् → ष् accounts for differences seen in बहुवचनम्।]

3rd person तद् (that)

Masculine

Feminine

Neuter

तद्

एक

वचनम्

द्वि

वचनम्

बहु

वचनम्

एक

वचनम्

द्वि

वचनम्

बहु

वचनम्

एक

वचनम्

द्वि

वचनम्

बहु

वचनम्

प्रथमा

सः

तौ

ते

सा

ते

ताः

तत्

ते

तानि

द्वितीया

तम्

तौ

तान्

ताम्

ते

ताः

तत्

ते

तानि

तृतीया

तेन

ताभ्याम्

तैः

तया

ताभ्याम्

ताभिः

Other forms

like the  

Masculine

चतुर्थी

तस्मै

ताभ्याम्

तेभ्यः

तस्यै

ताभ्याम्

ताभ्यः

पञ्चमी

तस्मात्

ताभ्याम्

तेभ्यः

तस्याः

ताभ्याम्

ताभ्यः

षष्ठी

तस्य

तयोः

तेषाम्

तस्याः

तयोः

तासाम्

सप्तमी

तस्मिन्  

तयोः

तेषु

तस्याम्  

तयोः

तासु

  1. एतत् (this) is declined like तद्

Masculine first case

एष:

एतौ

एते

Feminine first case

एषा

एते

एताः

Neuter first case

एतत्

एते

एतानि

  1.  तद् and  एतद् can also be used as demonstrative adjectives such as ‘these, that, those, this’:

They then follow the rules of the agreement of the adjective (see. No. 66)

Examples: I saw these horses- एतानश्वानपश्यम्।

                    He fell into that river - तस्यां नद्यामपतत्

                    I am angry with those two friends- ताभ्यां मित्राभ्याम् कुप्यामि ।

  1.  सः and एषः  following a special sandhi rule :

सः and एषः and  drop their visarga before any consonant and before any vowel except अ. Before अ, they become सो and एषो while the following अ is elided :

सः पतति = स पतति ।     एषः वदति = एष वदति । सः ईक्षते  = स इक्षते।

सः अहम् = सोऽहम् ।      एषः अवदत् = एषोऽवदत् ।

68. The Passive Voice (कर्मणि प्रयोगः)

  1. The passive voice is formed from the verbal root and not from the

verbal base (see No. 6), except for the verbs of the tenth

conjugation which keep their strengthened radical vowel while losing

the conjugational sign अय्. Thus, the passive voice of गम्,  नी is formed

immediately from गम्, नी and not from गच्छ् and नय्. That of चुर् is

formed from चोर् and not from चोरय्.

  1. य is added to the root.
  1. That य becomes या before terminations beginning with म् or व्
  2. That य becomes  य् before terminations beginning with अ or ए
  1. The terminations of passive voice are always the ātmanepada terminations (see Nos 40, 48 (imperfect past endings), 55 Imperative Mood & 59 (potential mood):
  1. Eg: नी - य - ध्वे = नीयध्वे - You are led
  2.  दह् - य - ताम् = दह्यताम् - let it be burnt.
  1. A final short इ  or उ   is lengthened.  
  1. जि - जीयावहे  We two are conquered
  2. श्रु - अश्रूयत it was heard.
  1. The roots दा, धा, मा, गै , हा, पा, स्था  change their final vowel into ई
  1. दा - दीयते → It is given.  
  2. गै - गीयेत →  It should be sung.
  1. Final ऋ after a single consonant becomes रि
  1. हृ ह्रिये = I am taken away ;
  2. after a compound consonant, final ऋ becomes अर्  
  3. स्मृ → स्मर् - य - ईताम् → स्मर्येताम् = Let them both

remembered.

  1. Final ॠ  is changed to ईर्
  1. स्तॄ in passive → स्तीर् + य + ईरन् = स्तीर्येरन् = they should be spread:
  2. but final  ऋ is changed to ऊर् after labial :

          पृ in passive → पूर् + य + ताम् = पूर्यताम् = Let it be filled.  

Ex. 13 vocabulary 

Some pronouns

पुंलिङ्ग – अकारान्त

विशेषणम् (adj.)

अस्मद्

I - undeclined form

शरः        

arrow

विमूढ        

bewildered

युष्मद्

thou stem - undeclined form

सूतः        

charioteer

निरपराध

innocent

तद्

that, he, she - undeclined form

स्तेनः        

thief

एतद्

this - undeclined form

धर्म:        

duty

सेव् सेवते

to serve

1A conj.

कतरः

which of the two

अर्थः

wealth

अव + लोक्

अवलोकयति

to see

10th conj.

also is there in 1st

4P Conjugation

किम्

What

मलहारकः

sweeper

स्निह्  स्निह्यति        

to feel affection

(+loc.)

Used w/ genitive

पारिषदः

courtier

6p

समीपम् or

समीपे

near (gen.)

वधः

killing

प्र + विश्

प्रविशति

to enter

स्त्रीलिङ्ग–इकारान्त

नपुमसकलिङ्ग–अकारान्त

Proper name 

मुक्ति:

freedom

दर्शनम्

sight

सुमतिः

wise, and also used as a proper name in this book.

अभिधेयम्

name

गोपल

earth-protector

भृशम् -indeclinable

greatly, violently

 II. Conjugate in the present tense passive: नी, कृ, and दा

नी

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

कृ

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

दा

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

Conjugate in the imperfect tense passive: चिन्त्, मुच्, वि-जि

चिन्त्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

मुच्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

वि-जि

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

Conjugate in the imperative passive: सेव्, अधि-क्षिप्, चुर्

सेव्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

अधि-क्षिप्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

चुर्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

Conjugate in the potential passive: तुद्, स्मृ, and लभ्

तुद्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

स्मृ

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

लभ्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमपुरुषः

मध्यमपुरुषः

उत्तमपुरुषः

Translate the following into English:

(note that some of the exercises are broken up (sandhi-wise) a bit differently than the original, but it should be accurate for completing the exercises)

एतस्मिन देशे गोपालोऽभिधेयेन नृपतिरवसत् । एकदा प्रातस्तेन नगर्याः मलहारकोऽदृश्यत।

तस्य दर्शनेन नृपो भृशमकुप्यत् , मलहारकस्य वधमादिशत् (click for reference) च।

नृपतेरादेशेन निरपराधो जनो विमूढोऽभवत्। नृपस्य सभायां सुमतिर् अभिघेयेन पारिषद  आसीत्।

स मलहारकमभाषत् - “वधात् पूर्वमेव मम समीपमागच्छ।त्वया वचनं भाष्यताम्।” वधस्य स्थानमगच्छत् मलहारकः। वधात् पूर्वं स सुमतेः समीपमागच्छत्। तं वचनमभाषत। किन्तु तौ नृपेणादृश्येताम् । नृपतिः सुमतिमपृच्छत् - “तेन दुर्जनेन किमभाष्यत?” सुमतिरवदत्–“एतद् तस्य वचनम् – प्रातर्मया नृपोऽवालोक्यत

तस्य दर्शनात् मम वधो भवति। नृपोणापि प्रातरहमदृश्ये। किन्तु मम दर्शनात् तस्य वधो नास्ति। आवयोः कतरो दुर्जनः?” नृप एतानि वचनान्यचिन्तयत् । क्षणात् अनन्तरं स क्रोधात् न्यवर्तत मलहारकं चामुञ्चत्।

Translate the following into Sanskrit:(use the personal pronouns):

  1. I lead.
  2. We two are led.
  3. We go.
  4. You are remembered.
  5. You two run.
  6. You are abandoned.
  7. He plays.
  8. She is protected.
  9. It is burned.
  10. They two (m.) move.
  11. They (f.) are conquered.
  12. They (n.) are cooked.
  13. I dug.
  14. We two were nourished.
  15. We danced.
  16. You were blamed.
  17. You two perished.
  18. You were taken away.
  19. He blew.
  20. She was seen.
  21. It was quiet.
  22. The two (f.) were struck.
  23. They (n.) were created.
  24. Let me plow.
  25. Let both of us be released.
  26. Let us touch.
  27. Do thou(2nd person singular) enter.
  28. Let both trees be sprinkled.
  29. Do you throw the arrows?
  30. Let him be punished.
  31. Let her go.
  32. Let it be told.
  33. Let them (m.) both wash.
  34. Let them (f.) be counted.
  35. I should not steal.
  36. It should not be stolen.
  37. They (m.) should not oppress them (f.).
  38. They (f.) should not be oppressed by them (m.).
  39. It should be brought.
  40. You two should be followed.
  41. Flowers should be scattered.
  42. You two (f.) should not disagree.
  43. It should be done.

Lesson 14

The Demonstrative Pronouns

इदम् and अदस्

Passive Voice (cont.)

69.                                                 इदम्  this - proximate

              Masculine

              Feminine

Neuter

इदम् 

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

अयम्

इमौ

इमे

इयम्

इमे

इमा:

इदम्

इमे

इमानि

द्वितीया

इमम्

एनम्

इमौ

एनौ

इमान्

एनान्

इमाम्

एनाम्

इमे

एने

इमा:

एना:

इदम्

एनत्

इमे

एने

इमानि

एनानि

तृतीया

अनेन्

एनेन

आभ्याम्

एभि:

अनया

एनया

आभ्याम्

आभि:

Like

the

masculine

चतुर्थी

अस्मै

आभ्याम्

एभ्य:

अस्यै

आभ्याम्

आभ्य:

पञ्चमी

अस्मात्

आभ्याम्

एभ्य:

अस्या:

आभ्याम्

आभ्यः

षष्ठी

अस्य

अनयो:

एनयो:

एषाम्

अस्या:

अनयो:

एनयो:

आसाम्

सप्तमी

अस्मिन्

अनयो:

एनयो:

एषु

अस्याम्

अनयो:

एनयो:

आसु

        

70.                                                अदस्  that - remote

              Masculine

              Feminine

Neuter

अदस् 

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

असौ

अमू

अमी

असौ

अमू

अमू:

अद:

अमू

अमूनि

द्वितीया

अमुम्

अमू

अमून्

अमूम्

अमू

अमू:

अद:

अमू

अमूनि

तृतीया

अमुना

अमूभ्याम्

अमीभि:

अमुया

अमूभ्याम्

अमूभि:

Like

the

masculine

चतुर्थी

अमुष्मै

अमूभ्याम्

अमीभ्य:

अमुष्यै

अमूभ्याम्

अमूभ्य:

पञ्चमी

अमुष्मात्

अमूभ्याम्

अमीभ्य:

अमुष्या:

अमूभ्याम्

अमूभ्य:

षष्ठी

अमुष्य

अमुयो:

अमीषाम्

अमुष्या:

अमुयो:

अमूषाम्

सप्तमी

अमुष्मिन्

अमुयो:

अमीषु

अमुष्याम्

अमुयो:

अमूषु

  1.    इदम् and अदस् can also be used as demonstrative adjectives:
  1. [e.g. 'this,' ‘these’ can go with इदम् set]
  2. [e.g. 'that,' ‘those.’ can go with अदस् set]

They follow the rules of the agreement of the adjective (see No. 66).

Examples : These kings conquer - इमे नृपा जयन्ति ।

                    The boy is led by that woman - अमुया नार्या नीयते बाल:।

                    Those fruits please me - अमूनि फलानि मह्यं रोचन्ते।

  1. अमी ( nom. pl. masc. of अदस् ) follows a special sandhi rule : The final ई of अमी never combines with following vowels :

                                        अमी अश्वा: ।        अमी ईक्षन्ते ।

71. Change of Voice

  1.    In the change from the active to the passive voice :

         – the nominative of the active voice becomes an instrumental ;

        – the accusative of the active voice becomes a nominative;

        – the verb changes from active to passive and agrees in person

            and number with its new subject. The tense or mood of the active

   voice must be preserved.

Example : Active Voice                        Passive Voice

Nom : The King                नृप: ←→  Instr. : By the King             नृपेण

Verb : conquered   अजयत्  ←→  Verb  :        were conquered अजीयन्त

Acc.  : the enemies   अरीन्  ←→  Nom  : the enemies              अरय:

          नृपोऽरीनजयत् |                                नृपेणारयोऽजीयन्त |

  1. In the change from the passive to the active voice :

              – the instrumental (agent) of the passive voice becomes a  

              nominative,

– the nominative of the passive voice becomes an accusative.

– the verb changes from passive to active, and agrees in

    person and number with its new subject. The tense or

              mood of the passive voice must be preserved.

Example : Passive Voice                              Active Voice

Instr. (agent): By you two युवाभ्याम् ←→ Nom. : you two            युवाम्

Nom. : the well                            कूप: ←→ Acc. : the well               कूपम्

Verb : should be protected    रक्ष्येत ←→ Verb : should protect रक्षेतम्

  युवाभ्यां कूपो रक्ष्येत |                                   युवां कूपं रक्षेतम् |

           

  1. Irregular formation of the passive voice :

दंश्

To bite

दश्यते

भ्रंश्

To fall

भ्रश्यते

भञ्ज्

To break

भज्यते

ग्रह्

To take

गृह्यते

प्रच्छ्

To ask

पृच्छ्यते

व्यध्

To pierce

विध्यते

यज्

To worship

इज्यते

शास्

To command

शिष्यते

शी

To lie down

शय्यते

वच्

To speak

उच्यते*

वद्

To speak

उद्यते*

वप्

To show

उप्यते*

वस्

To dwell

उष्यते*

वह्

To carry

उह्यते*

शंस्

To praise

शस्यते

बन्ध्

To bind

बध्यते

ह्वे

To call

हूयते*

स्वप्

To sleep

सुप्यते*

*Though called irregular here by Antoine, these are not really irregular because they follow something called samprasāraṇa (see sūtra 1.1.45) where the semivowels get converted to their simple vowel equivalents. व → उ for example.

(4) imperfect passive follows the rule given in No. 47:

                                        अ + इज्यत = ऐज्यत

                                        अ + उच्यत = औच्यत

Exercise 14 Vocabulary

Irregular forms of the passive voice

pronouns

विशेषणम् (adj.)

दंश्

1P

 to bite

 दश्यते

इदम्

this

अधम

inferior

भ्रंश्

1A

to fall

 भ्रश्यते

अहस्

that

अन्तिम

last

भञ्ज्

7p

to break*

भज्यते

verbs

असीम

boundless

ग्रह्

9U

to take

गृह्यते

 आ+गम् 1P 

आगच्छति  

to come

लघु

(adj.)light

प्रच्छ्

6P

to ask

पृच्छ्यते

वि+स्मृ 1P

विस्मरति  

to forget

अकारान्त-पुंलिङ्ग

व्यध्

4P

to pierce

विध्यते

प्र+काश्  1A

प्रकाशते  to shine

आचार्यः

preceptor, teacher

यज्

1U

to worship

इज्यते

शास् 2A

to order

दूतः

messenger

शास्

2P

to command

शिष्यते

भञ्ज्  7P

क्रीड्

to break

to play

क्रीडति

सर्पः

स्तेन

snake

thief

शी

2A

to lie down

शय्यते

ग्रह् 9U 

to seize

रामः

rāma

वच्

2P

to speak

उच्यते

अव्यय

इकारान्त पुंलिङ्ग

वद्

1P

to speak

उद्यते

अत एव

therefore

हरिः

hari

वप्

1U

to show

उप्यते

अन्यथा

otherwise

आकारान्त स्त्रीलिङ्ग 

वस्

1P

to dwell

उष्यते

अलम्  w/instrumental

enough

सीता

Sītā

वह्

1U

to carry

उह्यते

इति

so, thus

आशा

hope

शंस्

1P

to praise

शस्यते

चिरम्

for a long time

कन्या

daughter

बन्ध्

9P

to bind

बध्यते

तूष्णीम्

silently

कथा

story

ह्णे (hve)

1U

to call

हूयते

ऋकारान्त पुंलिङ्ग

जिह्वा

tongue

स्वप्

2P

to sleep

स्वप्यते

भर्तृ भर्ता

husband

लज्जा

shame

II Translate the following into English and change the voice,

[Tip: Instead of following Antoine's order, it is easier to convert from passive to active or active to passive in sanskrit first, and then translate to English. Keep the same word order in the sanskrit in both versions.  Then translate into English.

१) माता पुत्रं न कदापि विस्मरति। २) इदमन्तिमं कुसुमं तुभ्यं यच्छानि ३) रामः सीतां वनेऽत्यजत् ४) क्षुद्रः सर्पो हरिमदशत् ५) अमू कथां कथयतः।

६) दूतौ नृपतेः पत्रमानयताम् ७) नेतारं वीरैः सहानुसराम। ८) इमं लघुं भारं वह;

अन्यथा प्रभुस्त्वां ताडयेत् ९) कन्याया वधोऽधमेन नरेणादिश्यते। १०) मम वचनानि

यदि यूयमवगच्छेत यूयमाशां न त्वजेत। ११) वयं रामं वीरं मन्यामहे। १२) त्वं

पापमकरोः, अत एवाहं त्वां निन्दामि।१३) स्तेनेन वहूनि रत्नान्यचोर्यन्त। १४) दुर्जनानां

धनं विधिना ह्रियतामिति सुमतिनोद्यते। १५) चिरं प्रासादमधितिष्ठ। १६) हे बालौ,

युवामाचार्यं तूष्णीं सेवेयाथाम्।

III. Translate the following into Sanskrit:

  1. That boundless ocean was seen by many heroes.2) Two trees were broken by the wind. 3) Let the thief be seized! 4) I am ordered by the preceptor. 5) Two cows were bound with a rope. 6) Enough with shame! 7) Let your tongue move and let your eyes shine. 8) Our father was given a rare (दुर्लभ) book (=a rare book was given to our father). 9) The work should be begun now. 10) If truth be not spoken you will be punished (potential). 11) They two may be blamed for their conduct. 12) For a long time the sage stood silently before the dead body of his son. 13) Let the wretched girls be brought to the house; otherwise they might die. 14) You two should never forget your generous mother. 15) You are called by your father.

Recapitulation Vocabulary 

अकारान्त नपुंसकलिङ्ग (n)

Verbs

Adjectives

    Indeclinables

   शस्त्रम्

weapon

प्र–दा

प्रयच्छति

to bestow

आद्य

first

सदा

always

हास्यम्

ridicule

कारय

कारयति

to perform, to establish

द्वितीय

second

हि

for, indeed*

कृद्धत्वम्

old age

कृष्णाय

कृष्णायते

to make black

एक

one

*not for use at beginning of sentences

चक्रम्

wheel

सिध् 4p सिध्यति

to succeed

सुप्त

asleep

यथा as

तथा so

सख्यम्

friendship

सह् 1A

सहते

to endure

दरिद्र

poor

समम्

with (+instrumental)

गानम्

song

शिक्ष् 1A

शिक्षते

to learn

पथ्य

wholesome

दिवा

in day-time

इकारान्त स्त्रीलिङ्ग

शुच् 1P

शोचति

to grieve

नीरुज

healthy

नक्तम्

at night

प्रतिपत्ति

fame

वृध् 1A

वर्धते

to increase

उष्ण

hot

रहसि

in secret

गतिः (f)

motion

वेप् 1A

वेपते

to tremble

शीत

cool, cold

वृथा

in vain

प्रीतिः (f)

affection

लुट् 4p

लुट्यति

to wallow

कृष्ण

black

ह्यः

yesterday

अकारान्त पुंलिङ्ग

गै 1P  गायति

to sing

श्वेत

white

श्वः

tomorrow

पुरुषकारः

human effort

भृ

भृरति

to feed, support

रक्त

red

शनैः

slowly

उद्यमः

effort

पीत

yellow

सपदि

at once

मनोरथः

desire

नील

blue

सहसा

suddenly

मृगः

deer

हरित

green

सकृत्

once

कौन्तेयः

Arjuna

कदापि

sometimes

अङ्गारः

charcoal

II. Decline the following :

चारु: लता in the singular

--note that an earlier version of book has चारु: कला

शुचि जलम् in the dual

स उदार: नेता, in the plural

अस्मद् in the singular

युष्मद् in the plural

इदम् in the feminin dual

अदस् in the masculine plural

III. Conjugate the following :

शुच् in the imperfect active

भाष् in the imperative passive

सम्-पद् in the potential active

उद्-स्था in the imperative active

IV. Make sentences containing the following words :

वृथा

शनै:

दिवा

सदा

सहसा

सपदि

ह्य:        

V. Translate the following verses taken from the Hitopadesa, into English :

                विद्या शस्त्रस्य शास्त्रस्य द्वे विद्ये प्रतिपत्तये ।    ( द्वे = two )

                आद्या हास्याय वृद्धत्वे द्वितीयाद्रियते सदा ॥                (१)

                यथा ह्येकेन चक्रेण न रथस्य गतिर्भवेत् ।

एवं पुरुषकारेण विना दैवं न सिध्यति ॥                (२)

उद्यमेन हि सिध्यन्ति कार्याणि न मनोरथै: ।

                न हि सुप्तस्य सिंहस्य प्रविशन्ति मुखे मृगा: ॥                (३)

दरिद्रान् भर कौन्तेय मा प्रयच्छेश्वरे धनम् ।

                व्याधितस्यौषधं पथ्यं नीरुजस्य किमौषधै: ॥                  (४)

                दुर्जनेन समं सख्यं प्रीतिं चापि न कारयेत् ।

                उष्णो दहति चाङ्गार: शीत: कृष्णायते करम् ॥        (५)

                                

Lesson 15 

Nouns Ending In Consonants

72. General Principles of Consonant - Sandhi

  1.      No Sanskrit word can end with more than one consonant. A final compound consonant must be reduced to its first member, e.g.: मरुत्स् becomes मरुत् ।
  1. Exception is made for a final double consonant, the first member of which is र् and the second, a consonant which is not a termination, example: ऊर्ज् which according to (3) will become ऊर्क्।
  1. A Sanskrit word (i.e. a verb with its terminations or a nominal stem with its case-ending) can end only with one of the eight following consonants : क् , ट् , त् , प् , ङ् , न् , म् or visarga. All other final consonants must be reduced to one of these eight:

        

ह् and palatals/तालव्य [च class] are reduced to क् or ट् example: वाच् becomes वाक् ;सम्राज् becomes सम्राट् ।

Dentals/दन्त्य [त class] are reduced to त् , example: सुहृद् becomes सुहृत् 

Labials/ओष्ठ्य [प class] are reduced to प् , example: ककुभ् becomes ककुप् 

स् and र् are reduced to visarga, example: कविस् becomes कवि: , पितर् becomes पित: ।

  1. A final hard consonant becomes soft before a vowel or a soft consonant, e.g. : नृपात् अलभत = नृपादलभत ; ग्रामात् गच्छामि = ग्रामाद् गच्छामि ।
  1. This rule does not apply to the final hard consonant of a verbal base or a nominal stem followed by a termination or a case-ending beginning with a vowel or a semi-vowel, e.g. : पत्+अन्ति → पतन्ति । मरुत्+ए → मरुते ।

क्षिप्+य+ते → क्षिप्यते ।

It does apply, however, when the final consonant of a verbal base or of a nominal stem is followed by a termination beginning with a soft consonant (except a semi-vowel), example: मरुत्+भि:=मरुद्भि: ।

  1. A soft consonant becomes hard before a hard consonant, e.g. :

सुहृद् + सु=सुहृत्सु । एतद् +पतति = एतत्पतति ।

  1. This rule does not apply to the final soft aspirate of a verbal root followed by a termination beginning with त् or थ्. In that case, the final consonant of the root loses its aspiration, and the त् or थ् of the termination is changed to ध् , example: लभ्+त=लब्ध ।

73. Division of nouns ending in consonants

Nouns ending in consonants are divided into three classes:

  1.     Nouns which keep the same stem throughout their declension.
  2. Nouns which have two stems, one strong and one weak.
  3. Nouns which have three stems, one strong, one middle and one weak.

74.  Case-endings

        Masculine and feminine nouns have the same case-endings. Neuter nouns differ only in the nominative, accusative and vocative.

              Masculine

              Feminine

Neuter

 

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

स्

-औ

-अस्

Like

the

masculine

-ई

-इ

द्वितीया

-अम्

-औ

-अस्

-ई

-इ

तृतीया

-आ

-भ्याम्

-भि:

Like the

Masculine

and feminine

चतुर्थी

-ए

-भ्याम्

-भ्य:

पञ्चमी

अस्

-भ्याम्

-भ्य:

षष्ठी

अस्

-ओस्

-आम्

सप्तमी

-इ

-ओस्

-सु

सम्बोधनम्

-औ

-अस्

-ई

-इ

75. Nouns with one stem

  1.      The final consonant of the stem remains unchanged before case-endings beginning with vowels [ see No. 72(5) ]
  2. The final consonant of the stem follows the rules of consonant-sandhi before case-endings beginning with a consonant.
  3. Neuter nouns in the nominative, accusative and vocative plural insert a nasal before the case-ending इ of the nominative, accusative and vocative plural.

Declension of  जगत् n. (world) :

Nominative, Accusative [and vocative] : जगत् , जगती , जगन्ति

The rest are like मरुत् (see below)

76. Declension of मरुत् m. (wind) and वाच्  f. (speech) [one-stem nouns]

               

मरुत् m. (wind)

वाच्  f. (speech)

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

मरुत्

मरुतौ

मरुत:

वाक्

वाचौ

वाच:

द्वितीया

मरुतम्

मरुतौ

मरुत:

वाचम्

वाचौ

वाच:

तृतीया

मरुता

मरुद्भ्याम्

मरुद्भि:

वाचा

वाग्भ्याम्

वाग्भि:

चतुर्थी

मरुते

मरुद्भ्याम्

मरुद्भ्य:

वाचे

वाग्भ्याम्

वाग्भ्भ:

पञ्चमी

मरुत:

मरुद्भ्याम्

मरुद्भ्य:

वाच:

वाग्भ्याम्

वाग्भ्य:

षष्ठी

मरुत:

मरुतो:

मरुताम्

वाच:

वाचो:

वाचाम्

सप्तमी

मरुति

मरुतो:

मरुत्सु

वाचि

वाचो:

वाक्षु

सम्बोधनम्

मरुत्

मरुतौ

मरुत:

वाक्

वाचौ

वाच:

Exercise 15 Vocabulary: consonant ending stems

consonant-ending पुंलिङ्ग stem ending in च् or ज

स्त्री लिङ्ग stem ends in द्

जलमुच् (जलमुक्) m.

cloud

आपद् (आपत्) f. 

adversity

वणिज् (वणिक्) m.

merchant

विपद्  (विपत्) f. 

danger

भिषज् (भिषक्) m.

doctor

सम्पद्  (सम्पत्)  f.

wealth

ऋत्विज् (ऋत्विक्) m.

priest

परिषद्  (परिषत्) f. 

assembly

सम्राज् (सम्राट्) m.

emperor

शरद्  (शरत्) f. 

autumn

परिव्राज् (परिव्राट्) m.

mendicant

other consonant endings स्त्री (f) and नपुं (n)

consonant-ending स्त्रीलिङ्ग stem ends in च् or ज,

क्षुध् (क्षुत्)  f.

hunger

ऋच् (ऋक्) f.

hymn

समिध्  (समित्) f.

fuel

त्वच् (त्वक्) f.

skin

प्रावृष् (प्रावृट्)  f.

rainy season

वाच्(वाक्) f.

speech

दिश् (दिक्)  f.

direction

शुच् (शुक्) f.

grief

असृज्  (असृक्) n.

blood

स्रज् (स्रक्) f.

garland

सकारान्त पुंलिङग

तकारान्त m. and f.

चन्द्रमस् (चन्द्रमाः) m.

moon

मरुत्  m.

wind

वेधस्  (वेधाः) m.

creator

भूभृत् m.

king

सकारन्त नपुमसकलिङ्ग

तडित्  f.

lightning

पयस्  (पयः) n.

water, milk

विद्युत्  f.

lightning

उरस्  (उरः) n.

breast

सरित्  f.

river

चेतस्  चेतः n.

mind

पुंलिङ्ग stem ends in द्

मनस्  (मनः) n.

mind

सुहृद्  सुहृत् m.

friend

यशस्  (यशः) n.

fame

उद्भिद्  उद्भित् m.

plant

वयस्  (वयः) n.

age

II. Join the sandhis in the following :

समित् आसीत् । अनयत् भारम् । एतद् तृणम् । युष्माभि: रक्ष्यताम् । दिक् गज: । प्रावृट् आगच्छति । ह्य: अत्यजत् भ्रातरम् । सपदि अपश्यत् दुहितरम् । सम्राट् गजम् दण्डेन अताडयत् । तस्मात् ग्रामात् बहव: जना: फलानि आनयन्ति । तस्मै अदीयेताम् अश्वौ । वणिक् लभते इन्धनम् । वणिजौ लभेते इन्धनम् ।  

III. Decline the following: भूभृत्, विद्युत् and असृज् ।

IV. Translate the following into English after breaking up the sandhis(in some sentences the sandhi are removed already) :

      १) मरुताकम्पन्त तरव: । २) विद्युद् मेघेषु प्रकाशते । ३) राज्ञी भूभृति स्त्रिह्यति । 

४) जनैर्भूमृते श्वेतौ अश्वौ अदीयेताम् (answer key version) । ५) सरितामम्बून्युदधौ वहन्ति (flow)।

६) अस्माकमुद्याने श्वेतानि रक्तानि पीतानि च कुसुमानि सन्ति । ७) अमूभिर्नारीभी रहसि कथा उच्यन्ते । 

८) सहसा कृष्णा मेघास्तडिताविध्यन्त  ९) वृथावाभ्यां दु:खानि सह्यन्ते  १०) सुप्तस्य शिशोश्चारु मुखमीक्षध्वम् ।  ११) सपदि प्रासादं धाव, नृपो हि त्वामाह्वयति । १२) युष्मत् दरिद्राः नराः धनम् लभन्ताम् । १३) असौ मुनि: सकृदागच्छत् । १४) जलस्य बिन्दुभी रवे रश्मिभिश्चैव वनस्य कुसुमानां शोभा वर्धते ।      

१५) लोभेन मतिश्चलति विमूढायां मत्यां दु:खानि प्रविशन्ति । १६) गानं गीयतां युष्माभि: ।

१७) कमलानां जलं विना यथा सौन्दर्यं नश्यति दरिद्राणामाशां विनैवं शनैर्लज्जा वर्धते ।

V. Translate the following into Sanskrit :

The thieves were seized by the husband. 2) The lightning plays among the black clouds. 3) We dived into the cool water of the river. 4) The leaves are taken away by the wind. 5) You two go at once to the forest for your brother is there and calls you. 6) In day-time you do not work; at night you sit down in the garden and sing. 7) The king rose suddenly and departed from the palace. 8) Why (किम्) should you grieve? 9) Friends sit around you, brothers and sisters are full of affection for you. 10) Should you be abused by that rogue, remain silent: charcoal blackens the hand only if it is touched. 11) O friend, you came once only to our house and you were never seen again. 12) Sick and wretched, the king’s messenger was bound and led to the forest.

                                   

LESSON 16

                                     NOUNS WITH ONE STEM (cont.)

77. The main varieties of nouns with one stem are :

(1) Nouns with stem ending in palatals

Final च् is changed to क् in the nom. sing, and loc. plural

                                    to ग्  before भ्याम्, भिः, and  भ्यः

Final ज् is changed to क् and, at times, to ट् in the nom. sing, and

loc. plur.                    

                                to ग्  and, at times, to ड् before भ्याम्, भिः and भ्यः

Final श् is changed to क्  or ट् in the nom. sing, and loc. plur.

                                    to ग् or ड् before भ्याम्, भिः and भ्यः

                                                Nom-Sing   Instr.Sing    Instr. plur    Loc. plur

वाच् f. (Speech)

वाक्

वाचा

वाग्भिः

वाक्षु

वणिज् m.  (merchant)

वणिक्

वणिजा

वणिग्भिः

वणिक्षु

सम्राज् m.  (emperor)

सम्राट्

सम्राजा

सम्राड्भिः

सम्राट्सु

दिश्  f. (direction)

दिक्

दिशा

दिग्भिः

दिक्षु

विश् m.  (settler)

विट्

विशा

विड्भिः

विट्सु

(2) Nouns with stem ending in cerebrals

Final ष् is changed to ट् in the nom. sing, and loc. plur.

to ड् before भ्याम्, भिः and भ्यः

                                    Nom. sing.          Instr. sing.          Instr. plur.       Loc. plur.

प्रावृष्  f. (monsoon)

प्रावृट्

प्रावृषा

प्रावृड्भिः

प्रावृट्सु

(3) Nouns with stem ending in dentals

A final dental except न् is changed to त्  in the nom. sing, and loc. Plur.

  to द्  before भ्याम्, भिः भ्यः

                               Nom. sing    Instr. sing.            Instr. plur.          Loc. plur.

सरित्  f. (river)

सरित्

सरिता

सरिद्भिः

सरित्सु

उद्भिद् m. (plant)

उद्भित्

उद्भिदा

उद्भिद्भिः

उद्भित्सु

समिध् f. (fuel)

समित्

समिधा

समिद्भिः

समित्सु

(4) Nouns with stem ending in labials

A final labial is changed to प् in the nom. sing, and loc. plur.

to ब् before भ्याम्, भिः भ्यः

                            Nom. sing.       Instr. sing.        Instr. plur.        Loc. plur.

ककुभ्  f. (region)

ककुप्

ककुभा

ककुब्भिः

ककुप्सु

(5) Nouns with stem ending in र्

Final र् is changed to visarga in the nom. sing.

A short vowel preceding र् lengthened in the nom. sing, and

before भ्याम्, भिः भ्यः and सु.

                                   Nom. sing.          Instr. sing.                  Instr. Plur,           Loc. plur.

द्वार्  f. ( door)

द्वाः

द्वारा

द्वार्भिः

द्वार्षु

गिर्  f. (Voice)

गीः

गिरा

गीर्भिः

गीर्षु

6) Nouns with stem ending in स्

Final स्  becomes visarga in the nom. sing, and before भ्याम् , भिः , भ्यः and

सु. That visarga follows the sandhi rules (see No. 27).

Final स्  remains before case-ending beginning with vowels,

being changed to ष् according to the rule given in No. 45.

The masculine and feminine nouns in अस् lengthen the अ in the

nom. sing.

The neuter nouns in अस् , इस् and उस्  lengthen the अ , इ  and उ

and insert a nasal (anusvara) in the nom. accus. and voc. plural.

                                Nom. sing.        Nom. plur.       Instr. plur.       Loc. plur.

सुमनस् m. (good)

सुमनाः

सुमनसः

सुमनोभिः

सुमनःसु

उषस्  f.  (dawn)

उषाः

उषसः

उषोभिः

उषःसु

यशस् n. (fame)

यशः

यशांसि

यशोभिः

यशःसु

हविस् n. (oblation)

हविः

हवींषि

हविर्भिः

हविःषु

आयुस् n. (life)

आयुः

आयूंषि

आयुर्भिः

आयुःषु

7) Nouns with stem ending in ह्

Final ह्  becomes क् in the nom. sing, and loc. plur.

    becomes ग् before भ्याम्, भिः and भ्यः

In nouns ending with लिह्  final ह् becomes ट् and ड्

In उपानह्  , final ह् becomes त् and द्

                              Nom. sing.       Instr. sing.        Instr. plur.       Loc. plur.

मधुलिह् m. (bee)

मधुलिट्

मधुलिहा

मधुलिड्भिः

मधुलिट्सु

उपानह्  f. (shoe)

उपानत्

उपानहा

उपानद्भिः

उपानत्सु

कामदुह्  f. (cow)

कामधुक्*

कामदुहा

कामग्धुग्भिः

काम्धुक्षु*

*The appearance of  ध् instead of द् in कामधुक्  is explained by the

following sandhi:

Rule : When घ् ध् भ् and ह् lose their aspiration owing to combination

with following consonants, the preceding consonant becomes aspirate,

if possible. [here the aspiration of the final ह is lost]

Exercise 16 Vocabulary

विश् (विट्) m.

Vaisya

गिर् (गीः) f.

Voice

सुमनस्

(सुमनाः) m.

Learned man

ककुभ् (ककुप्) f. 

direction

पुर् (पूः) f.

  town

उषस् (उषाः) f.

dawn

द्वार् (द्वाः) f.

door

धुर् (धूः) f.

yoke

तमस् (तमः) n.

darkness

तेजस् (तेजः) n. 

glare, energy

द्विष् (द्विट्) m.

enemy

       स्थित

Standing

   शिरस् (शिरः)    

         n.

   head

आयुस् (आयुः)n.

life

निर्गुण

Worthless, without quality

तपस् (तपः) n.

penance

धनुस् (धनुः)

       n.

bow

      सत्त्वम्

Being, vigor

  सदस् (सदः)     

        n.

residence

चक्षुस (चक्षुः)

       n.

eye

दया

Compassion

हविस् (हविः) n.

oblation

मधुलिह्

(मधुलिट्) m.

bee

सम्--हृ (संहरति-ते)

To withdraw

ज्योतिस् (ज्योतिः) n.

light

उपानह् (उपानत्) f.

shoe

कामदुह्  

(कामधुक्)

Wish yielding cow

प्रिय

dear

विद् (विद्यते)

To happen, to be

Exercises

II Decline the following

ककुभ् in the singular: पुर् in the dual; सदस् in the plural, उषस्  in the singulair:, हविस् in the dual: उपानह् in the plural.

III Translate the following into English after resolving any sandhis(in some cases the words have been separated to make it easier to see).

(१) धनुषा शत्रुषु वीराः शरान् मुञ्चन्ति। (२) रविश्च चन्द्रमाश्च लोकस्य ज्योतिषी।

(३) वणिग् द्वारि स्थितेभ्यो दरिद्रेभ्यो वसु यच्छेत्। [वसु is neuter]

(४) ऋत्विग्भिर्हविरग्नौ क्षिप्यते। (५) पुरि युष्माकं सदो विद्यते। (६) उपानहौ करेऽकरवं ह्रदस्य जलं च प्राविशम्। (७) त्वं लघुं भारं शिरसि कुरु, अहं गुरुं भारं कराभ्यां वहामि। (८) चक्षुर्भ्यां पश्यन्ति जनाः।

(९) विद्युतस्तेजसा मम चक्षुषी पीड्येते।(१०) हे प्रिय भ्रातस्तवायुषि सुखं भवेत् । (११) द्विषां चभूः सम्राजा पराजीयत। (१२) मृद्वा गिरा गायन्तु बालिकाः (१३) दुर्जनस्य मनसि दया न विद्यते। (१४) उषसस्तेजसा रात्रेस्तमो नश्यति। (१५) एतस्या धेेन्वाः पयः शिशुः पिबति। (१६) आपदि च सम्पदि च साधोश्चेतः प्रसन्नमस्ति। (१७) मधुलिड्भिः कुसुमानां रेणुर्गृह्यते।(१८) कामदुहं सेवेयाथाम् । (१९) स्रग्भिर्भूषयन्तु सदः। (२०) परिव्राड् ग्रामाद् ग्रामं गच्छति।(२१) व्याधितायै भगिन्या औषधं भिषजादीयत।(२२) अलं वाचा कार्यं एव सत्तवं दृश्यते। (२३) हे प्रभो क्षुधा पीड्यमयि दयां कुरु 

IV. Translate the following into Sanskrit:

  1. In autumn the fruits fall from the trees. (2) Around the fire the priests were standing and singing hymns. (3) May your head be adorned with flowers, your arms with a bow, your mind with compassion, your life with happiness! (4) In the assembly, the poets proclaimed the fame of the emperor. (5) Upon her breast the blood of the child killed by the enemy was seen. (6) O worthless servant, you have forgotten your master. (7) May I stand by you, O mother, in danger and adversity! (8) Due to anger, light shone in his eyes, his bow fell from his hands and his mouth quivered. (9) The sage should practice (कृ) penance for a long time, restrain his speech and guard his mind from sin. (10) Pigeons fly in the direction of the wind. (11) The learned man standing at the door was attracted by the voices of the children.

Lesson 17

Passive Impersonal (भावे प्रयोग:)

Nouns with two stems

78. In Sanskrit, not only transitive verbs, but intransitive verbs also, can be conjugated in the passive voice.

Thus, the sentence, “The horse runs” can be turned into a passive which means: “Running is being done by the horse” or “the action of running is done by the horse.”

That is what is called Passive impersonal. The verb is always in the 3rd person-singular-passive.

  1.      In the change from the active to the passive impersonal: the nominative of the active voice becomes an instrumental; the verb changes from active to the 3rd person-singular-passive. The tense or mood of the active voice should be preserved.

Example : Active Voice                        Passive impersonal

Nom. : सरित: the rivers          ←→   Instr. : सरिद्भि: (by the rivers)

Verb : वहन्ति flow                 ←→   Verb : उह्यते (flowing is being

          सरितो वहन्ति ।                                            done) सरिद्भिरुह्यते

  1. In the change from the passive impersonal to the active voice: the instrumental of the passive impersonal becomes a nominative; the verb changes from passive to active and agrees in person and number with its new subject. The tense or mood of the passive should be preserved.

The below example is in Potential mood (विधिलिङ्)

Example : Passive impersonal                Active Voice

Instr. : युष्माभि: (by you)                 ←→  Nom. : यूयम्  you

Verb : उद्येत (it should be spoken) ←→  Verb : वदेत् should speak

              युष्माभिरुद्येत ।                                                यूयं वदेत् ।

79. Nouns with two stems

The main varieties of nouns (and adjectives) with two stems are:

  1. Nouns and adjectives with stem ending in अत्. They comprise:
  1. Nouns and adjectives formed with the suffix

     मत् (मतुप्) and वत् (वतुप्)।

  1. Present participles active (parasmaipada) in अत् (शतृ)  
  2. Perfect [लङ्/past] participles active (क्तवत्) in वत्
  3. Adjectives of quantity : कियत् , इयत् , यावत् , एतावत् , तावत् ।

      (2) Nouns and adjectives with stem ending in इन् . They are      

                      formed with the suffixes इन् , विन् and मिन् ।

               (3) comparative in ईयस् (ईयसुन्) ।

80. The nouns and adjectives with two stems are declined in the masculine and neuter only. The feminine is formed independently(see lesson 23)

        The two stems are used as follows:

in the masculine, the strong stem is used in the nominative singular, dual and plural,

in the accusative singular and dual,

in the vocative singular, dual and plural,

in the neuter, the strong stem is used in the nominative, accusative and vocative plural. The weak stem is used in all other cases.

81. The case-endings are those given in No. 74. They are shown again here below with the indication of those before which the strong stem is used. [the case/numbers where we see strong stems prior to these endings are in the orange]

      Masculine

Neuter

 

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

-स्

-औ

-अस्

-ई

-इ

द्वितीया

-अम्

-औ

-अस्

-ई

-इ

तृतीया

-आ

-भ्याम्

-भि:

Like the

Masculine

चतुर्थी

-ए

-भ्याम्

-भ्य:

पञ्चमी

अस्

-भ्याम्

-भ्य:

षष्ठी

अस्

-ओ:

-आम्

सप्तमी

-इ

-ओ:

-सु

सम्बोधनम्

-औ

-अस्

-ई

82. Nouns and adjectives formed with the suffixes – मत् (मतुप्) and  वत् (वतुप्)

The strong stem ends in अन्त् , the weak stem ends in अत्

The nominative singular masculine lengthens the अ into

धीमत् (talented) – strong stem : धीमन्त् ; weak stem : धीमत्

 

      Masculine

Neuter

 धीमत्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

धीमान्*

धीमन्तौ

धीमन्त:

धीमत्

धीमती

धीमन्ति

द्वितीया

धीमन्तम्

धीमन्तौ

धीमत:

धीमत्

धीमती

धीमन्ति

तृतीया

धीमता

धीमद्भ्याम्

धीमद्भि:

Like the

Masculine

चतुर्थी

धीमते

धीमद्भ्याम्

धीमद्भ्य:

पञ्चमी

धीमत:

धीमद्भ्याम्

धीमद्भ्य:

षष्ठी

धीमत:

धीमतो:

धीमताम्

सप्तमी

धीमति

धीमतो:

धीमत्सु

सम्बोधनम्

धीमन्

धीमन्तौ

धीमन्त:

धीमत्

धीमती

धीमन्ति

[*drops the त् at the end so that the declension doesn’t end in two consonants. Considered strong stem still]

  1. Exercise 17 Vocabulary

आयुष्मत्

long-lived

हिमवत् (हिमवान्) m.

Himālaya

स्मि (स्मयते)

to smile

बलवत्

strong

हुनुमत् (हनुमान्) m.

Hanumān

परि-भू (परिभवति)

to overcome

मितमत्

prudent

दिनोदः

diversion, pastime

परि-वृत (परिवर्तते)

to turn

भगवत् (भगवान्) m.

Īśvara

कालः

time

परि-हृ (परिहरति)

to avoid

मतिमत्

prudent

व्यसनम्

dissipation, need

परि-हस् (परिहसति)

to laugh at

धीमत्

talented

मूर्खः

fool

पुरुष

hard, rough

श्रीमत्

rich

निद्रा

sleep

आकुल

disturbed,

afflicted

ज्ञानवत्

learned

कलहः

quarrel

दीर्घ

long

धनवन्

wealthy

II. Translate the following into English :

                (१)        काव्यशास्त्रविनोदेन कालो गच्छति धीमताम् ।

                        व्यसनेन च मूर्खणां निद्रया कलहेन च ॥

(२) हे भगवन् बलवन्तं मां कुरु । (३) श्रीमन्तो धनवन्तश्च संपद्यपि सुखं न विन्दन्ति ।

(४) एतस्यां पुर्यां श्रीमतो वणिजः पुत्रोऽजायत। (५) मतिमान् मूर्खं परिहसति । (६) दीर्घात् कार्यादनन्तरमहं निद्रया पर्यभूये । (७) ऋत्विज: पुत्रो धीमतो भिषजो दुहितरं पर्यणयत् । (८) ज्ञानवान् परिव्राड् हिमवन्तमुपागच्छत् । (९) भगवानस्माकं पिता । (१०) सोऽस्मभ्यं जीवनं यच्छति विपदोऽस्मान् रक्षति सुप्तानस्मान् पालयति च । (११) अत एव तं वयं वन्देमहि। (१२) मूर्खा: परुषाणि वचनानि वदन्ति । (१३) मतिमद्भिर्मृदूनि वचनान्युच्यन्ते । (१४) हे बाला आयुष्मन्तो भवत । (१५) स बलवानस्तु, तस्य यदि विनयो न स्याद् बलेनैव किं क्रियेत ? (१६) चक्रमिव परिवर्तन्ते सुखानि च दु:खानि च । (१७) अलं विनोदेन । (१८) धीमद्भिर्जनै: कार्यं न परिह्रियेत ।

III. Change the following to the passive impersonal :

अश्वौ धावत: ।

मतिमन्तस्तूष्णीं तिष्ठन्तु ।

कमलं रोहति ।

वयमगच्छाम ।

IV. Change the following to the active voice :

वृक्षैर्वेप्यते ।

युष्माभि: क्रीड्यताम् ।

ताभ्यां नारीभ्यां भाष्येत ।

अमुनोपाविश्यत ।

V. Translate the following into Sanskrit :

(1) Smile always, in prosperity as well as in adversity. (2) Learned men are not disturbed by the speech of the fools. (3) Around the residence of the wealthy, many poor and sick people long for happiness. (4) Through hard and long penance, the sages have crossed the ocean of misery. (5) O talented one, you should avoid the dangers of riches. (6) In sleep, the fool forgets his illusion, the learned man forgets his knowledge, the poor forgets his misery.

Lesson 18

Present and Perfect Participles

83. Present participle active ( शतृ)  and passive (शानच्)

  1. Present participle active

Verbs taking parasmaipada terminations form their present participle active in अत् .

To form it, the termination अन्ति of the 3rd person plural of the present active is replaced by अत्

e.g. : नी नयन्ति – नयत्        – leading

         दिव् दीव्यन्ति – दीव्यत् – playing

        विश् विशन्ति – विशत् – entering

        चुर् चोरयन्ति – चोरयत् – stealing

In the masculine and neuter, the present participle parasmaipada is declined like धीमत् (See No. 82), with the following modifications:

  1. the nominative singular masculine does not lengthen the अ
  2. the nominative, accusative and vocative dual neuter take the strong stem in–अन्त् , necessarily in the 1st, 4th, and 10th conjugations, and optionally in the 6th conjugation.

(for the feminine see no. 111)

Examples

Masculine nominative and vocative

नयत् - leading

नयन्

नयन्तौ

नयन्तः

दीव्यत् - playing

दीव्यन्

दीव्यन्तौ

दीव्यन्तः

चोरयत् - stealing

चोरयन्

चीरयन्तौ

चोरयन्तः

Masculine Accusative

नयत् - leading

नयन्तम्

नयन्तौ

नयतः

दीव्यत् - playing

दीव्यन्तम्

दीव्यन्तौ

दीव्यतः

चोरयत् - stealing

चोरयन्तम्

चोरयन्तौ

चोरयतः

Neuter Nominative, Accusative, and Vocative

नयत् - leading

नयत्

नयन्ती

नयन्ति

दीव्यत् - playing

दीव्यत्

दीव्यन्ती

दीव्यन्ति

चोरयत् - stealing

चोररयत्

चोरयन्ती

चौरयन्ति

Another Example[from 6th conjugation]: Note that in the Neuter dual, there are two forms for Nominative, Accusative, and Vocative।

Masculine: विशत्

Nominative + Vocative

विशन्

विशतौ

विशन्तः

Accusative

विशन्तम्

विशतौ

विशतः

Neuter:  विशत्

Nominative,Accusative, and Vocative

विशत्

विशती or विशन्ती

 विशन्ति

Verbs taking ātmanepada terminations form their present participle in मान* [शानच्].  To form it, the termination ते of the 3rd person singular of the present tense is replaced by मान (*in 1st, 4th, 6th, 10th) आन otherwise [edit per Swaminiji’s notes]–

        e.g. लभ् लभते–लभमान–obtaining

                मन् मन्यते–मन्यमान–thinking

                मृ म्रियते–म्रियमाण–dying

                मृग् मृगयते–मृगयमाण–seeking

The masculine is declined like रामः (see No 11), the neuter, like फलम्  (See No. 11)

Masculine

लभमानः

लभमानौ

लभानाः

etc.

Neuter

लभमानम्

लभमाने

लभमानानि

etc.

(For the feminine, see No. 108)

(3) Present Participle Passive [शानच् कर्मनि]

All verbs form their present participle passive in मान. To form it, the termination ते of the 3rd person singular of the present passive is replaced by मान

e.g. गम् गम्यते–गम्यमान–being gone to

       दा दीयते–दीयमान-being given

       कृ क्रियते–क्रियमाण-being done

       स्मृ स्मर्यते–स्मर्यमाण–being remembered

       चुर् चोर्यते–चोर्यमाण–being stolen

The masculine is declined like रामः, the neuter, like फलम् ।

                        (For the feminine, see No. 108)

84. Perfect [past] participle passive (क्त)

(1) The perfect participle passive is formed by adding त to the verbal root:

जि - जित

स्मृ-स्मृत

त्यज्-त्यक्त

मुच-मुक्त

सिच्-सिक्त

मृ-मृत

हृ-हृत

आप् आप्त

क्षिप्-क्षिप्त

सृज्-सृष्ट

स्ना-स्नात

नी-नीत

पुष्-पुष्ट

अस्-अस्त

दिश्-दिष्ट

श्र-श्रत

चि-चित

दीप्-दीप्त

तुष्-तुष्ट

स्तु-स्तुत

(2) A great number of roots insert an इ before adding त

क्रीड्-क्रीडित

कुप्-कुपित

निन्द्-निन्दित

चुर-चोरित

भक्ष्-भक्षित

जीव्-जीवित

सेव-सेवित

कम्प्-कम्पित

गण्-गणित

भाष्-भाषित

रक्ष्-रक्षित

शिक्ष्-शिक्षित

पत्-पतित

चल्-चलित

रुद्-रुदित

लिख्-लिखित

याच्-याचित

जल्प्-जल्पित

चिन्त्-चिन्तित

रच्-रचित

(3) The following verbs lose their radical nasal before त

गम्-गत

नम्-नत

क्षण-क्षत

मन्-मत

यम्-यत

रम्-रत

तन्-तत

हन्-हत

(4) The following verbs lengthen their radical vowel:

क्रम्-क्रान्त

दम्-दान्त

क्षम्-क्षान्त

क्लम्-क्लान्त

शम्-शान्त

श्रम्-श्रान्त

(5) The following verbs change य, र and व into इ, ऋ and उ respectively: (called samprasāraṇa (see Pāṇini sūtra 1.1.45)

युज्-इष्ट

प्रच्छ् - पृष्ट

वच्-उक्त

वप्-उप्त

वह्-ऊढ

व्यध्-विद्ध

ग्रह् - गृहीत

वद्-उदित

वस्-उषित

स्वप्-सुप्त

(6) Verbs ending with single aspirates ध् , भ् , or ह् change those aspirates to द् , ब्, and ग् respectively while त becomes ध।

युध्-युद्ध

सिध्-सिद्ध

क्षुभ्-क्षुब्ध

मुह्-मुग्ध or मूढ

रुध्-रुद्ध

लभ्-लब्ध

दह-दग्ध

स्निह्-स्निग्ध

See No. 72(7)

But: रुह् → रूढ ; सह् → सोढ ।

(7) Several roots instead of adding त add न

भिद् → भिन्न ; तृ→तीर्ण ; पृृ→पूर्ण ; छिद् → छिन्न ; दॄ-दीर्ण ; ली-लीन ; लू-लून्।

(8) Some verbs form their perfect participle passive irregularly:

दा दत्त

स्था - स्थित

पा-पीत

खन्-खात

हा-हीन

पच्-पक्व

धा-हित

मा-मित

गै-गीत

जन्-जात

ह्वे-हूत

शुष्-शुष्क

The masculine is decline like रामः, the neuter like फलम्।

(For the feminine see No. 108)

85. Perfect participle active (क्तवतु)

The perfect participle active is formed by adding वत् to the perfect participle passive, e.g.:

जि the dhātu → जित (just the perfect passive participle) + वत् →

जितवत् having conquered [the perfect participle active undeclined form]

In the masculine and neuter it is declined like धीमत् (see no. 82).

Masculine

जितवान्

जितवन्तौ

जितवन्तः

जितवन्तम्

जितवन्तौ

जितवतः

etc.

Neuter

जितवत्

जितवती

जितवन्ति

etc.

(For the feminine, see No. 111)

Exercise 18 Vocabulary

स्ना

to bathe

रुद्

to cry

भिद्

to break

श्रु

to hear

रम् (रमते)

to sport, to revel

तृृ (तरति)

to cross

चि

to collect

क्षण्

to hurt

पृृ

to fill

आप्

to obtain

तन्

to spread

छिद्

to cut

दीप्  (दीप्यते)

to shine

हन्

to kill

दॄ

to tear

स्तु

to praise

स्वप्

to sleep

ली

to stick, t0 adhere

याच् (याचते)

to beg

रुध्

to obstruct

लू

to cut

जल्प् (जल्पति)

to prattle

क्षुभ् (क्षुभ्यति)

to be agitated

धा

 to put

मा

to measure

हा

to abandon

शुष् (शुष्यति)

to dry

II. Decline the following:

ज्ञानवत् in the masculine singular, आयुष्मत् in the neuter plural.

III. Make the present participle active of चुर् , मन् , सृ and मृ agree with the following: मित्रम्, दुर्जनयोः, नप्तारम् and कपिषु ।

IV. Give the present participle passive of the following: अव–गम् ; नि-क्षिप् ; आप् , हन् , धा, पा, वच् , वह् , व्यध् , दंश् ।

V. Translate the following into Sanskrit:

  1. The children abandoned by their mother roam in the forest. (2) The food begged by that poor man has not been touched. (3) The broken jar should be taken away. (4) See those fruits collected by the sage’s daughters. (5) Yesterday the house was filled with guests. (6) The jewels stolen from the king’s palace were thrown into the river

VI. Give the perfect participle active of the following:

धा, हन् , लभ् , श्रु , अनु-सृ , रुध् , दा।

VII. Decline the following:

जितवत् in the neuter singular. अस्तवत् in the masculine plural.

Lesson 19

The Use of the Participles

86. (1) All participles are used like adjectives.

I saw the two trees falling–पतन्तौ वृक्षावपश्यम्।

Being carried away by the water, the boy died–जलेन नीयमानो

बालोऽम्रियत।

To the hero who had slain the enemy (=having slain the

enemy) flowers were given–शत्रुं हतवते बीराय पुष्पाणि अदीयन्त।

Blamed by my father I ran away from the house–पित्रा निन्दितोऽहं

गृहादधावम्।

(2) Special use of the perfect participles active and passive (क्तवत् - क्त)

The perfect participles active and passive can fulfill the function of a finite verb in the past tense. In that case, too, they are treated like adjectives.

e.g. : The servant brought the water–दासो जलमानयत् ।

            [or in active past participle]    दासो जलमानीतवान् ।

                   The water was brought by the servant– दासेन जलमानीयत।

                          [or with passive past participle]   दासेन जलमानीतम् ।

Change of voice

Active voice: The friends saw you–मित्राणि त्वां दृष्टवन्ति (neuter plural).

Passive voice: You were seen by the friends–मित्रैस्त्वं दृष्टः (masculine singular).

(3) The perfect passive participle can be used:

e.g.: I have arrived from the village–ग्रामादहमागतः।

        Two monkeys climbed the tree–कपी वृक्षमारूढौ।

in the neuter singular.

e.g. : मया युद्धम्–It was fought by me(=I fought).

वृक्षेण पतितम्=it was fallen by the tree (=the tree fell).

N.B.–When the past passive participle is used in the meaning of the present, the agent is not put in the instrumental, but in the genitive.

e.g.: रामस्य पूजितः–He is honoured by Rāma

87. Sandhi rules of final न् followed by a vowel  or a consonant

  1. Final न् preceded by a short vowel and followed by any vowel is doubled:

प्रहसन् आगच्छति = प्रहसन्नागच्छति । बलिन् अजयः= बलिन्नजयः।

               (2) Final न्

followed by च् or छ् is replaced by anusvāra श्

followed by ट or ठ is replaced by anusvāra and ष्

followed by त् or थ् is replaced by anusvāra and स्

तान् + च=तांश्च

धीमान् + टीकां पठति=धीमांष्टीकां पठति

अरीन् + ताडयति=अरींस्ताडयति 

[Note that in each case:

  1. final न् is replaced by two letters.
  1. anusvara and the sibilant of the following letters class.
  1. That initial following letter of the second word remains.]

88. Sandhi rules of dentals in contact with palatals, cerebrals and ल्

  1.  Any dental coming into contact with a palatal is changed to the corresponding palatal:
  1. सुहृत् + चलति=सुहृच्चलति।
  2. आनयत् +जलम्=आनयद्जलम् → आनयज्जलम्  [See No. 72 (4)] 
  3. तत् + श्रुत्वा=तच्श्रुत्वा।
  1. Initial श् preceded by any of the first four letters of a class (see No.

2) is optionally changed to छ्

  1. तच् + श्रुत्वा optionally becomes तच्छ्रुत्वा।
  1. Any dental coming into contact with a cerebral is changed to the

    corresponding cerebral:

  1. अपिबत् + टाङ्कम्=अपिबट् टाङ्कम्
  2.       पुष् + = पुष्ट। [dental changes in either position]

      (4) [exception] The preceding rule does not apply when a dental is followed by ष्–अभक्षयत् षाडवम्।

      (5) A dental followed by ल् is changed to ल् ; न् followed by ल् is changed to nasalized लँ

e.g. एतद् + लभते=एतल्लभते।

       वृक्षान् + लुम्पति=वृक्षाल्ँल्म्पति

Exercise 19 Vocabulary

वस्त्रम्

garment

आहारः

food

दन्तः

tooth

अलम्-कृ

(अलंकरोति)

to adorn

मार्गः

path

बिलम्

hole

कृतज्ञता

gratitude

परिहर्तव्य

to be avoided

हारः

necklace

पराक्रमः

bravery

valor

प्रभूत

much, many

सानन्दम्

joyfully

भोजनम्

meal

अपराधः

offense

भयंकर

fearful

उच्चैः

loudly

मूषकः

mouse

जालम्

net

विषण्ण

dejected

II. Translate the following into English: (storytime)

पर्वतस्य समीपे वनमासीत् । तस्मिन् वने सिंहोऽवसत् । 

स च दिवा गिरौ सुप्तो रात्रौ वने परिभ्रमन् पशूनभक्षयत्।

कदाचित् प्रभूतमाहारं चितवानयं सिंहो वृक्षस्य छायायां निद्रया परिभूतः। बहवो मूषका बिलाद् बहिरागताः सानन्दं सिंहस्य शरीरेऽनृत्यन् । तेपीडितः सिंहः प्रुद्धोऽभवत्। मूषकानामेकः सिंहेन गृहीतः तेनोक्तम्–“भोः प्रभो, त्वं पशूनां सम्राट् श्रूयसे। तव पराक्रमो ज्ञातः। अहं क्षुद्रस्त्वं बलवान् । अत एव मयि दयां कुरु।”–सिंहो मूषकस्य वचनं श्रुतवांस्तं च मुक्तवान् ।तदनन्तरं नरेण तस्मिन्नेव वृक्षे जालं बद्धम्। तस्मिञ् जाले पतितः स संहिः। तेनोच्छै रुदितम् । तं श्रुतवान् मूषक आगत उक्तवान्–“हे प्रभो! अलं भयेन। अस्माज्जालादहं त्वां मुञ्चामि।” स जालं दन्तैरकृन्तत्। सिंहेनोक्त्–”अहो मम मित्रस्य कृतज्ञता!

III. Translate the following into Sanskrit, rendering all finite verbs as participles:

(1) Many women were killed, their bodies were torn by the lion’s teeth.

(2) Abundant food was given to the poor children.

(3) People honored (पूज्) by fools have always been laughed at by intelligent men. (4) The necklace fell from the bride’s hands and the pearls were scattered. (5) They ate their meal and slept. (6) The victorious enemies entered the city by force. (7) The path was obstructed with fallen trees. (8) Our men crossed the river, fought like heroes and seized the leader of the enemies. (9) The place was measured, fuel was brought and the darkness suddenly shone with light. (10) You forgave my offense.

IV. Change the voice in the following:

भ्रातृभ्यां रक्षितः शिशुः। आहारो दरिद्रै्र्याचितः। बहवो नरा देशं त्यक्तवन्तः।

मया गीतम् । यूयं जल्पितवन्तः। भगवान् मुनिभिः स्तुतः। हरेरिषुभिर्वीरौ क्षतौ।

ॠत्विक् शुष्कं दार्वगनौ क्षिप्तवान्। (daru and its prior adjective are neuter in book) नृपेणोक्तम्।

V. Join the following sandhis:

आनयत् जलम्। गच्छन् त्वम् मित्रे ऐक्षथाः। पश्यन् इन्दुम्। तान् चलतः अहं दृष्टवान्। एतद् च। एतान् शत्रून् । एतद् शरीरम्।

                                               LESSON 20 

              NOUNS AND ADJECTIVES WITH TWO

             STEMS (Cont.). DEGREES OF COMPARISON

89. The adjectives

कियत् (how much, how great, how far, how many, of what extent, having an

interrogative force)

इयत् (so much, so many, of this extent, so large, this much)

यावत् तावत्  (as much as, as many as यावत् standing for ‘as’ and तावत् for ‘as

much or ‘as many;)

एतावत् (so much, so great, so many, of such extent, so far, of such quality or kind - often used in connection with a relative pronoun which generally follows) are declined in the masculine and neuter like धीमत् (see No. 82).

Masc. कियान्  कियन्तौ कियन्तः etc.

Neut. कियत्  कियती कियन्ति  etc.

90. The adjective महत् (great) has the strong stem महान्त् 

its weak stem is [ महत् ]   

                             

Masculine

एक

द्वि

बहु

एक

द्वि

बहु

Nom

महान्

महान्तौ

महान्तः

महत्

महती

महान्ति

Voc

महान्

महान्तौ

महान्तः

महत्

महती

महान्ति

Acc

महान्तम्

महान्तौ

महतः

महत्

महती

महान्ति

The rest are like धीमत् 

91. भवत् when used as the honorific pronoun (your honor) lengthens the अ in the nom. sing. masc. भवान् । The verb having भवान्  as subject is always in the 3rd person. Similar expressions denoting respect exist in English–Your Majesty deserves praise भवान् स्तुतिर्महति।

92. Nouns and adjectives in इन्  

The strong stem, ending in इन् , occurs before all case-endings

beginning with a vowel.

*In the nom. sing, masc., the final न् is  dropped and the preceding इ is lengthened.

In the nom. acc. and voc. neuter plural, the इ is lengthened.

The weak stem, ending in इ , occurs before भ्याम्, भि , भ्यः and सु, बलिन् (strong) –strong stem : बलिन् ; weak stem बलि

                                                  M.                                                    N.

एक

द्वि

बहु

एक

द्वि

बहु

Nom

बली*

बलिनौ

बलिनः

बलि

बलिनी

बलीनि

Acc

बलिनम्

बलिनौ

बलिनः

बलि

बलिनी

बलीनि

Instr

बलिना

बलिभ्याम्

बलिभिः

बलिना

बलिभ्याम्

बलिभिः

Dat

बलिने

बलिभ्याम्

बलिभ्यः

बलिने

बलिभ्याम्

बलिभ्यः

Abl

बलिनः

बलिभ्याम्

बलिभ्यः

बलिनः

बलिभ्याम्

बलिभ्यः

Gen

बलिनः

बलिनोः

बलिनाम्

बलिनः

बलिनोः

बलिनाम्

Loc

बलिनि

बलिनोः

बलिषु

बलिनि

बलिनोः

बलिषु

Voc

बलिन्

बलिनौ

बलिनः

बलिन् or बलि

बलिनी

बलिनी

93. The Degrees of Comparison–Comparative and Superlative

(1) The comparative and superlative of adjectives are generally formed by adding the suffixes तर  and तम  to the stem as it appears in the instrumental plural masculine. [Goldman more simply says that the endings तर / तम are added to any adjectival stem.]

Adjectives

Instr. pl. masc

Comparative

Superlative

दीर्घ (long)

दीर्घैः

दीर्घतर

दीर्घतम

शुचि (pure)

शुचि-भिः

शुचितर

शुचितम

धीमत् (wise)

धीमद् - भिः

धीमत्तर

धीमत्तम

धनिन् (rich)

धनि-भिः

धनितर

धनितम

विद्वस् (learned)

विद्वद्-भिः

विद्वत्तर

विद्वत्तम

(2) Adjectives denoting qualities can also form their comparative and superlative with the suffixes ईयस्  and इष्ठ।  Before these two suffixes are added, adjectives of more than one syllable lose their last vowel and the consonant which follows, if any. Some other changes occur which are shown in the following list :

Adjectives

Comparatives

Superlatives

Adjectives

Comp.

Superlatives

दृढ (firm)

द्रढीयस्

द्रढिष्ठ

दूर (distant)

दवीयस्

दविष्ठ

मृदु (soft/sweet)

म्रदीयस्

म्रदिष्ठ

स्थूल (big)

स्धवीयस्

स्थविष्ठ

पृथु (broad)

प्रथीयस्

प्रथिष्ठ

उरु (wide)

वरीयस्

वरिष्ठ

कृश् (thin)

क्रशीयस्

क्रशिष्ठ

युवन् (Young)

यवीयस्

यबिष्ठ

लघु (light)

लघीयस्

लघिष्ठ

क्षुद्र (Small)

क्षोदीयस्

क्षोदिष्ठ

पटु (Clever)

पटीयस्

पटिष्ठ

क्षिप्र (Quick)

क्षेपीयस्

क्षेपिष्ठ

गुरु (Heavy)

गरीयस्

गरिष्ठ

अल्प (Little)

कनीयस्

कनिष्ठ

दीर्घ (long)

द्राघीयस्

द्राघिष्ठ

वृद्ध (old)

ज्यायस्

ज्येष्ठ

प्रिय (Dear)

प्रेयस्

प्रेष्ठ

बहु ( Much)

भूयस्

भुयिष्ठ

श्रेयस् (better)

श्रेष्ठ (best)

बलवत् (Strong)

बलीयस्

बलिष्ठ

स्थिर (Steady)

स्थेयस्

स्थेष्ठ

अन्तिक (near)

नेदीयस्

नेदिष्ठ

94. In the masculine and the neuter, the comparative in तर and the superlative in तम and दृष्ठ are declined like रामः and फलम् ।

In the masculine and the neuter, the comparative in ईयस् is declined as follows :

लघीयस् (lighter):

strong stem– लघीयांस् 

weak stem–लघीयस्

                   

Masculine

Neuter

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

Nom

लघीयान्

लघीयांसौ

लघीयांसः

लघीयः

लघीयसी

लघीयांसि

Acc

लघीयांसम्

लघीयांसौ

लघीयसः

लघीयः

लघीयसी

लघीयांसि

Instr

लघीयसा

लघीयोभ्याम्

लघीयोभिः

Like

the

masculine

Dat

लघीयसे

लघीयोभ्याम्

लघीयोभ्यः

Abl

लघीयसः

लघीयोभ्याम्

लघीयोभ्यः

Gen

लघीयसः

लघीयसोः

लघीयसाम्

Loc

लघीयसि

लघीयसोः

लघीयःसु

Voc

लघीयन्

लघीयांसौ

लघीयांसः

लघीयः

लघीयसी

लघीयांसि

95. After a comparative, the term of comparison is put in the ablative, e.g. : The king was defeated by an enemy stronger than Bhima- भीमाद् बलीयसा शत्रुणा नृपो जितः।

After the superlative, the genitive or the locative are used.

e.g.: I gave a garland to the dearest of my friendsमित्राणां प्रेष्ठय मालामयच्छम्।

        Among heroes, Rama is the best वीरेषु रामः श्रेष्ठः।

96. सर्व  (all) is declined like a pronoun ;

                

M.

N.

एक

द्वि

बहु

एक

द्वि

बहु

Nom

सर्वः

सर्वौ

सर्वे

सर्वा

सर्वे

सर्वाः

Acc

सर्वम्

सर्वौ

सर्वान्

सर्वाम्

सर्वे

सर्वाः

Instr

सर्वेण

सर्वाभ्याम्

सर्वैः

सर्वया

सर्वाभयाम्

सर्वभिः

Dat

सर्वस्मै

सर्वाभ्याम्

सर्वेभ्यः

सर्वस्यै

सर्वाभयाम्

सर्वभ्यः

Abl

सर्वस्मात्

सर्वाभ्याम्

सर्वेभ्यः

सर्वस्याः

सर्वाभयाम्

सर्वाभ्यः

Gen

सर्वस्य

सर्वयोः

सर्वेषाम्

सर्वस्याः

सर्वयोः

सर्वासाम्

Loc

सर्वस्मिन्

सर्वयोः

सर्वेषु

सर्वस्याम्

सर्वयोः

सर्वासु

Voc

सर्व

सर्वौ

सर्वे

सर्वे

सर्वे

सर्वाः

                                                                      Neuter

एक

द्वि

बहु

Nom, Acc, and Vocative cases

सर्वम्

सर्वे

सर्वाणि

The rest are declined like the masculine

  1. Exercise 20 Vocabulary

कियत्

how great, how much

इयत्

so much

महत्

great

बलिन्

strong

यावत् तावत्

as much as

एतावत्

so much

भवत्

your honor

धनिन्

rich

गुणिन्

virtuous

दृढ

firm

अल्प

little

भीमः

Bhima

ज्ञानिन्

learned

पृथु

broad

अन्तिक

near

तृष्णा

thirst

मन्त्रिन् (मन्त्री)

m.

minister

कृश

thin

भोगः

pleasure

जॄ (जीर्यति)

to grow old, to decay

रोगिन्

sick

पटु

clever

भूज्

to enjoy

जीवनम्

life

तेजस्विन

bright

स्थिर

steady

तप् (तपति)

to do penance, to burn

ब्राह्मणः

brahmin

स्वामिन् m.

husband, master

स्थूल

big

या

to go

वित्तम्

money

शशिन्

(शशी) m.

moon

उरु

wide

सर्व

all

आ-श्रि (आश्रयति)

 (+acc.)

to depend on

क्षिप्र

quick

विघ्नः

obstacle

II. Translate the following into English:

दुर्जनः परिहर्तव्यो विद्यया भूषितोऽपि सन्  (अपि सन् is not explained in this text)

मणिनालंकृतः सर्पः किमसौ न भयंकरः (१)

भोगा न भुक्ता वयमेव भुक्तास्तपो न तप्तं वयसेव तप्ताः

कालो न यातो वयमेव यातास्तृष्णा न जीर्णा वयमेव जीर्णाः॥ (२)

(३) अस्माकमतिथिभ्यः कियानाहारो दीयेत ? (४) यावन्तमाहारमिच्छन्ति तावान् दीयताम्

(५) इयता धनेन भवान् न तुष्यति।

(६) एतस्मिन् ह्रदे मयैतावन्ति कमलानि न कदापि दृष्टानि।

(७) तव ज्येष्ठो भ्राता त्वद् बलियान् किन्तु त्वं तस्मात् पटीयान्। (८) अमुष्मै बालाय लघीयांसं भारं यच्छ।

(९) द्रढीयसा चेतसा यूयमीश्वरं पूजयेत। (verb is tricky here, not a typo)

(१०) सर्वेषां गुणानां विनयः श्रेष्ठः। (११) एष वालानां यविष्ठः किन्तु बहुभ्यो ज्यायोभ्यो बालेभ्यः स धीमत्तरः। (१२) वीरेषु भीमो बलिष्ठः।

(१३) रोगिणः सेवेध्वम्। (१४) शरदि चन्द्रमसो ज्योतिस्तेजस्वि।(१५) नृपतिः पटवे मन्त्रिणे न कुप्येत्।

III. Translate the following into Sanskrit:

  1. How many sick people live in this town? (2) As many (तावत्) as (यावत्) there are healthy people. (3) Go to the nearest house. (4) The hero, steadier than a mountain, was carried by a horse faster than the wind. (5) The sage’s body was thin owing to hard penance, but his face was bright. (6) The cleverest of all is not the oldest. (7) In a garden bigger than a town, virtuous ministers went by a broad path to a lake adorned by many lotuses. (8) Dejected, tired, and tormented with thirst, two learned brahmins who had left (=having left) their house were seen slowly walking along the river’s bank. (9) Many obstacles were overcome (crossed). (10) I play with smaller brothers. (11) Life is sweeter than death, happiness is lighter than misery, friendship is steadier than money.

Lesson 21

Nouns and Adjectives with Three Stems

97. The main varieties of nouns and adjectives with three stems are:

  1.     The reduplicated perfect participle active in वस् which must not be confused with the perfect participle active - वत्  (see No.85). Both participles, however, have the same meaning :

कृतवत् and चकृवस् = ‘having done’.

  1. nouns ending in अन्
  2. Adjectives of direction ending in अच्

98. Nouns and adjectives with three stems are declined in the masculine and neuter. (For the formation of the feminine, see Lesson 23).

The three stems are used as follows :

the strong stem :

         in the nominative singular, dual and plural (of the masculine)

         in the accusative singular and dual (of the masculine)

         in the vocative singular, dual and plural (of the masculine)                         in the nominative, accusative and vocative plural (0f the neuter)

the middle stem: before भ्याम् , भि: and सु, 

and in the nominative, accusative and vocative singular neuter.

the weak stem : in the remaining cases (their case-endings begin all with vowels)

99. The case-endings are those given in No.74. They are shown again here with the indication of the various stems to be used :  

      Masculine

Neuter

 

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

-स्

-औ

-अस्

-ई

-इ

द्वितीया

-अम्

-औ

-अस्

-ई

-इ

तृतीया

-आ

-भ्याम्

-भि:

Like the

Masculine

चतुर्थी

-ए

-भ्याम्

-भ्य:

पञ्चमी

अस्

-भ्याम्

-भ्य:

षष्ठी

-अस्

-ओ:

-आम्

सप्तमी

-इ

-ओ:

-सु

सम्बोधनम्

-औ

अस्

-ई

-इ

100. Reduplicated perfect participles in वस्

        The strong stem ends in वांस्

        The middle stem ends in वत्

        The weak stem ends in उष् . Before उष् a preceding short इ is dropped.

चकृवस् (having done) 

strong stem : चकृवांस्

middle stem : चकृवत्

weak stem : चकृ+उष्=चक्रुष् [see Sandhi rule No: 31 (2)]

      Masculine

Neuter

 

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

प्रथमा

चकृवान्

चकृवांसौ

चकृवांस:

चकृवत्

चक्रुषी

चकृवांसि

द्वितीया

चकृवांसम्

चकृवांसौ

चक्रुष्:

चकृवत्

चक्रुषी

चकृवांसि

तृतीया

चक्रुषा

चकृवद्भ्याम्

चकृवद्भि:

Like the

Masculine

चतुर्थी

चक्रुषे

चकृवद्भ्यान्

चकृवच्भ्य:

पञ्चमी

चक्रुष:

चकृवद्भ्याम्

चकृवद्भ्य:

षष्ठी

चक्रुष:

चक्रुषो:

चक्रुषाम्

सप्तमी

चक्रुषि

चक्रुषो:

चकृवत्सु

सम्बोधनम्

चकृवन्

चकृवांसौ

चकृवांस:

चकृवत्

चक्रुषी

चकृवांसि

Nominative Singular

Nominative Plural

Instrumental Singular

Instrumental Plural

विद्वस्

(a learned man)

विद्वान्

विद्वांस:

विदुषा

विद्वद्भि:

जग्मिवस्

(having gone)

जग्मिवान्

जग्मिवांस:

जग्मुषा

जग्मिवद्भि:

तस्थिवस्

(having stood)

तस्थिवान्

तस्थिवांस:

तस्थुषा

तस्थिवद्भि:

निनीवस्

(having led)

निनीवान्

निनीवांस:

निन्युषा

निनीवद्भि:

जघ्निवस्

(having killed)

जघ्निवान्

जघ्निवांस:

जघ्नुषा

जघ्निवद्भि:

Example:         The thief was seen by the two men who had stood (= having stood)

in the garden – उद्याने तस्थिवद्भ्यां नराभ्यां स्तेनो दृष्ट: ।

                To the brother who had gone (= having gone) to Hari’s house, food was given by the servant – हरेर्गृहं जग्मुषे भ्रात्रे किंकरेणान्नं दत्तम् ।

                                      LESSON 22                         

          NOUNS AND ADJECTIVES WITH THREE STEMS (cont.)

                                        

101. Nouns ending in अन्

The strong stem ends in आन्

In the nom. sign, masc., the final न् is  dropped*(see table below)

The middle stem ends in  

The weak stem ends in न्  after dropping the preceding अ In the loc. sing, and in the nom., acc, and voc. neutral dual, the stem may optionally end in अन्.  

Stems ending in मन् and वन्  preceded by a consonant always form their weak stem in अन् and not in न्.

102. राजन् m. (king)

strong stem : राजान् ; middle stem राज ; weak stem : राज्न् → राझ्

नामन् n. (noun)

strong stem: नामान् ; middle stem: नाम ; weak stem : नाम्न्

Masculine राजन्

Neuter नामन् 

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

Nom

राजा *

राजानौ

राजानः

नाम

नाम्नी-नामनी

नामानी

Acc

राजानम्

राजानौ

राज्ञः

नाम

नाम्नी-नामनी

नामानी

Inst

राज्ञा

राजभ्याम्

राजभिः

नाम्ना

नामभ्याम्

नामाभिः

Dat

राज्ञे

राजभ्याम्

राजभ्यः

नाम्ने

नामभ्याम्

नामभ्यः

Abl

राज्ञः

राजभ्याम्

राजभ्यः

नाम्नः

नामभ्याम्

नामभ्यः

Gen

राज्ञः

राज्ञोः

राज्ञाम् 

नाम्नः

नाम्नोः

नाम्नाम्

Loc

राज्ञि -राजनि

राज्ञोः

राजसु

नाम्नि-

नामनि

नाम्नोः

नामसु

Voc

राजन्

राजानौ

राजानः

नाम्- नामन्

नाम्नी- नामनी

नमानि

                

103. वर्त्मन्  n. - (path)–strong stem: वर्त्मान्  middle stem: वर्त्म ; weak the : वर्त्मन् 

कर्मन् n. (work) - strong stem: कर्मान् ; ( Middle stem ): कर्म ; Weak stem: कर्मन्

Nom . Sing  

Nom. plur        

Instr. Sing  

 Instr.plur

Voc.

वर्त्म

वर्त्मानि

वर्त्मना

वर्त्मभिः

वर्त्म - वर्त्मन्

कर्म

कर्माणि

कर्मणा

कर्मभिः

कर्म-कर्मन् 

                                                        

104. Adjectives of direction ending in अच् 

The strong stem ends in  अ​​​​​​ञ्च्

The weak stem ends in |

105. प्रत्यच्  (backward) strong stem:प्रत्यञ्च ; middle stem: प्रत्यच् ; weak stem प्रतीच ।

                                 

Masculine प्रत्यच्  

Neuter प्रत्यच्   

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

Nom

प्रत्यङ्

प्रत्यञ्चौ

प्रत्यञ्चः

प्रत्यक्

प्रतीची

​​प्रत्यञ्चि

Acc

प्रत्यञ्चम्

प्रत्यञ्चौ

प्रतीचः

प्रत्यक्

प्रतीची

प्रत्यञ्चि

Instr

प्रतीचा

प्रत्यग्भ्याम्

प्रत्यग्भिः

Like

The

Masculine

Dat

प्रतीचे

प्रत्यग्भ्याम्

प्रत्यग्भ्यः

Abl

प्रतीचः

प्रत्यग्भ्याम्

प्रत्यग्भ्यः

Gen

प्रतीचः

प्रतीचोः

प्रतीचाम्

Loc

प्रतीचि

प्रतीचोः

प्रत्यक्षु

Voc

प्रत्यङ्

प्रत्यञ्चौ

प्रत्यञ्चः

प्रत्यक्

प्रतीची

​​प्रत्यञ्चि

                                                        

106.                                  

Nom.sing

masc 

Nom.singneuter

Nom. plur

masculine

Nom.plur

neuter

Instr.sing

masc+neut

Loc.plur

masc+neuter

न्यच् (downward)

न्यङ्

नयक्

नयञ्चः

नयञ्चि

नीचा

न्यक्षु

सम्यच् (right)

सम्यङ्

सम्यक्

सम्यञ्चः

सम्यञ्चि

समीचा

सम्यक्षु

उदच् (upward)

उदङ्

उदक्

उदञ्चः

उदञ्चि

उदीचा

उदक्षु

अन्वच् (following)

अन्वङ्

अन्वक्

 अन्वञ्चः

अन्वञ्चि

अनूचा

अन्वक्षु

विष्वच्

(pervading)

विष्वङ

विष्वक्

विष्वञ्चः

विष्वञ्चि

विषूचा

विष्वक्षु

                                

107. तिर्यच् (Horizontal) has the weak stem तिरश्र्च् ।

         पराच् ( turned away) 

प्राच्  (eastern) and अवाच् (Southern) have only two stems :

the strong stem is in आ​​ञ्च the weak stem in आच् ।

Nom.sing

masc 

Nom.sing

neuter

Nom. plur

masculine

Nom.plur

neuter

Instr.sing

masc+neut

Loc.plur

masc+neuter

तिर्यच् (horizontal)

तिरङ्

तिर्यक्

तिर्यञ्चः

तिर्यञ्चि

तिरश्र्चा

तियक्षु

पराच् (turned away)

पराङ्

पारक्

पराञ्चः

पराञ्चि

पराचा

पराक्षु

प्राच्(eastern)

प्राङ् 

प्राक्

प्राञ्चः

प्राञ्चि

प्राचा

प्राक्षु

अवाच् (southern)

अवाङ् 

अवाक्

अवाञ्चः

अवाञ्चि

अवाचा

अवाक्षु

                        

  1. Exercise 21-22 Vocabulary

Pronominal Adjectives

चकृवस्

having done

राजन् (राजा) m.

king

अन्य:-अन्या-

अन्याद्

other

जग्मिवस्

having gone

वर्त्मन् (वर्त्म) n.

path

एक

one

तस्थिवस्

having stood

महिमन् (महिमा) m.

greatness

पर

other

निनीवस्

having led

गरिमन् (गरिमा) m.

heaviness

कतरः-कतरा-

कतरद्

which of two

जिघ्निवस्

having killed

प्रेमन् (प्रेमा m., प्रेम n.)

love

other vocabulary

विद्वस्

learned (man)

मूर्धन् (मू्र्धा) m.

head

आत्मन् (आत्मा) m.

self

ब्रह्मन् (ब्रह्मा, ब्रह्म)

         (m, n.)

Brahman

वेश्मन् (वेश्म) n.

house

नामन् (नाम) n.

name

व्योमन् (व्योम) n.

sky

लोमन् (लोम) n.

hair

कर्मन् n.

work

भस्मन् (भस्म) n.

ashes

चर्मन् (चर्म) n.

skin, leather

जन्मन् (जन्म) n.

birth

विष्वच्

pervading

छद्मन् (चद्मा) n.

disguise, fraud

प्रत्यच् 

western, averted

तिर्यच्

horizontal

ज्योत्स्ना

moonlight

न्यच्

downward

पराच्

turned away

चण्डालः

outcast

सम्यच्

right, proper

प्राच्

eastern

विषम्

poison

उदच्

upward

अवाच्

southern

वि-धा

to perform, to lay down

अन्वच्

following

वि-रम् (विरमति)

to stop, to cease

  1. (१) निर्गुणेष्वपि सत्त्वेषु दयां कुर्वन्ति साधवः। न हि संहरते ज्योत्स्नां चन्द्रश्चण्डालस्य वेश्मनः॥(changed चण्डाल to चण्डालस्य to fit the meaning. The original version works as a 6th case tatpuruṣa, but this concept hasn’t been studied in this text.)

(२) बहुभिर्मुनिभिरात्मनो महिमा स्तुतः। (३) ब्रम्हणा जगदेतत् सृष्टम्। (४) समीचा

वर्त्मना जग्मिवद्भिर्यशोऽधिगम्यते। (५) अग्नेर्भस्मस्वहं मृताया वध्वा हारमविन्दम् ।

(६) विद्वांस ऋषयः प्रभूतानि शास्त्राणि विहितवन्तः। (७) यावत्त्वं राजा तिष्ठसि तावदस्माकं

सर्वेषां सुखं भवेत्। (यवत् तवत् pair is here and they go with सखं neuter)

(८) पराक्रमो राज्ञो भूषणम् । (९) एतावतः शात्रूञ् जघ्नुषे विराय राजा दुर्लभे रत्ने अयच्छत्। (१०) आ जन्मनो दरिद्रो नरोऽन्येषां पुरतो लज्जया परिभूयते।

  1. Decline the following

विद्वस् in the masculine single, मूर्धन् in the m. plural, अन्वच् in the neuter plural.

  1. Translate the following into Sanskrit
  1.  Your face is turned away, your mind is dejected, ashes cover your head, you have even forgotten the names of your friends. (2) From a pure sky the moonlight falls upon the path. (3) Shoes are made of (with) leather. (4) The child has drunk poison: give him (some) medicine. (5) The king and the queen rejoiced at the birth of a talented son. (6) Let the ministers defeat the western enemies by fraud or by force. (7) For the sake of others the honest man bears the heaviness of misery

Lesson 23 

The Formation on the Feminine

108. The general rules for the formation of the feminine of adjectives ending in vowels should be carefully revised (see Lesson 12).

        Adjectives forming their feminine in आ are declined like सीता ।

        Adjectives forming their feminine in ई are declined like नदी ।

        The present participle ātmanepada and the present participle passive (शानच्), the perfect participle passive (क्त), the comparative in तर and the superlative in तम् and इष्ट form their feminine in आ ।

        लभमान-लभमाना ; जीयमान-जीयमाना ; नीत-नीता ; शिचितर-शुचितरा ; शुचितम-शुचितमा ; गरिष्ठ-गरिक्षठा ।

109. Some nouns and adjectives ending in अ follows special rules in forming their feminine:

  1.      Nouns and adjectives ending in क form their feminine in

इका–बालक-बालिका ; गायक-गायिका ।

  1. The following adjectives ending in अ form their feminine in

ई – गौर-गौरी ; किशोर-किशोरी ; तरुण-तरुणी ; सदृश-सदृशी ; तादृश-तादृशी ।

  1. Nouns ending in अ and denoting a class or a species form their feminine in ई – सिंह-सिंही ; व्याघ्र-व्याघ्री ; हरिण-हरिणी ; हंस-हंसी ; मयूर-मयूरी, etc.

Exceptions – कोकिला , अश्वा , अजा , मूषिका , बलाका , चटका(sparrow)।

  1. Adjectives ending with the suffix मय and तन form their feminine in ई – मृन्मय-मृन्मयी ; चिन्मय-चिन्मयी । पुरातन-पुरातनी

110. Adjectives ending in consonants and having one stem only have the same form both in masculine and in the feminine,

example: कामकृत् (granting desire) – कामकृत् पिता ; कामकृत् कन्या ।

111. Adjectives ending in consonants and having two stems form their feminine [stem] as follows :

  1.    adjectives ending in वत् and मत्; perfect participles active in क्त्तवत् and adjectives of quantity like कियत् etc., add ई to their weak stem – धीमत्-धीमती ; धनवत्-धनवती ; नीतवत्-नीतवती ; कियत्-कियती। [the declensions will then follow नदी see. 108]
  2. present participles active in अत् (शतृ) of the first, fourth and tenth conjugations add ई to their strong stem ; those of the sixth conjugation add ई either to the strong or to the weak stem – नयत्-नयन्ती ; पुष्यत्-पुष्यन्ती ; चोरयत्-चोरयन्ती ; [6th conjugation example→] विशत्-विशन्ती or विशती (see the neuter dual, No.83)
  3. भवत् , present participle active of भू forms its feminine in भवन्ती । भवत् honorific pronoun forms its feminine in भवती ।
  4. adjectives ending in इन् add ई to their strong stem in इन् – धनिन्-धनिनी ।

comparatives in ईयस् add ई to their weak stem – पटियस्-पटीयसी ।

112. Nouns and adjectives ending in consonants and having three stems form their feminine by adding ई to their weak stem:(also summarized in above table).

3 stem examples

Weak stem

Feminine

चकृवस्

चक्रुष्

चक्रुषी

विद्वस्

विदुष्

विदुषी

राजन्

राज्ञ्

राज्ञी

प्रत्यच्  

प्रतीच्

प्रतीची

प्राच्

प्राच्

प्राची

Summary table for forming 1, 2 and 3 stems

with consonant endings in feminine gender.

1) When adjectives end in consonants and there is only one stem for the masculine

Use the same stem for all the feminine stems as well, meaning feminine and masculine will be the same for these and add नदी endings.

2) Nouns and adjectives ending in consonants and having three stems

Use the weak stem form and add the नदी endings.

3) वत् / मत् , perfect (past) active participle क्तवत् and adjectives of quantity like कियत् etc.

Use the weak stem form of the stem and add the नदी endings.

4) comparatives in ईयस्

Add ई to their weak stem, use नदी endings.

5) honorific pronoun भवत्  

not to be confused with भू present active participle which as a 1st conjugation verb, would follow rule 3 in this table.

Use weak stem → भवति;

     -except sing. masc. → भवान् ।

शतृ / अत् form (6 and 7)

6) Present active participle: 

1st, 4th and 10th conjugations

Use the strong stem form of the stem and add the नदी endings.

7) Present active participle:

6th conjugation

Use either the strong or weak form of the stem and add the नदी endings.

8) adjectives ending in इन्

Add ई to the strong stem, use नदी endings.

Further simplification: For these consonant endings, only present participles + adjectives that end in ईन् use their strong forms. And even in this group, there is #7 which has the option to use the weak form of the stem.

[New topic]

113. [completely new topic] Interrogative and Relative Pronouns

  Declension of the interrogative pronoun किम् (which? what?)

                                                                                              

M.

F. 

N.

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

Nom.

कः

कौ

के

का

के

काः

किम्

के

कानि

Acc.

कम्

कौ

कान्

काम्

के

काः

किम्

के

कानि

Instr.

केन

काभ्याम्

कैः

कया

काभ्याम्

काभिः

Like

the

masculine

Dat.

कस्मै

काभ्याम्

केभ्यः

कस्यै

काभ्याम्

काभ्यः

Abl.

कस्मात्

काभ्याम्

केभ्यः

कस्याः

काभ्याम्

काभ्यः

Gen.

कस्य

कयोः

केषाम्

कस्याः

कयोः

कासाम्

Loc.

कस्मिन्

कयोः

केषु

कस्याम्

कयोः

कासु

114. Declension of the relative pronoun यद् (which, who)

M.

F. 

N.

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

एकवचनम्

द्विवचनम्

बहुवचनम्

Nom.

यः

यौ

ये

या

ये

याः

यत्

ये

यानि

Acc.

यम्

यौ

यान्

याम्

ये

याः

यत्

ये

यानि

Instr.

येन

याभ्याम्

यैः

यया

याभ्याम्

याभिः

Like

the

masculine

Dat.

यस्मै

याभ्याम्

येभ्यः

यस्यै

याभ्याम्

याभ्यः

Abl.

यस्मात्

याभ्याम्

येभ्यः

यस्याः

याभ्याम्

याभ्यः

Gen.

यस्य

ययोः

येषाम्

यस्याः

ययोः

यासाम्

Loc.

यस्मिन्

ययोः

येषु

यस्याम्

ययोः

यासु

  1. Exercise 23 Vocabulary

बालिका

girl

व्याघ्र

tiger

अजः

goat

जरा

old age

गायकः

singer

व्याघ्री

tigress

बलाकः

crane

रोगः

disease

गायिका

songstress

हरिणः

deer

चटकः

sparrow

अहितम्

harmful deed

गौर

white

हरिणी

doe

मृन्मय

earthen

चित्र

surprising, strange

किशोर

adolescent

हंसी

female swan

चिन्मय

spiritual

परि-तर्ज् (परितर्जयति)

to menace

to threaten

तरुण

youthful

मयूरः

peacock

चर्ममय

leathern

प्र-हृ

(प्रहरति)

to strike

सदृश

like, similar

मयूरी

peahen

अम्भस्

(अम्भः)n.

water

आ-चर् (आचरति)

to perform

तादृश

such

कोकिल

cuckoo

देहः

body

अनुकूल

favorable

क्षमिन्

forbearing

गुणग्राहिन्

appreciative

पुण्यम्

merit

क्षयः

loss, decline

दक्ष

competent

अरुज

healthy

सुदुर्लभ

very hard to obtain

दूरतः

far away

स्वस्थ

sound(as in the mental state)

यावत्…तावत्

while

प्रयत्नः

effort

अप्रतिहत

unimpaired

इन्द्रियम्

sense

कीदृश

what kind of

खननम्

digging

सम्-दीप्

(संदीप्यते)

to burn

प्रत्यद्यमः

remedy

आत्मश्रेयस् (आत्मश्रेयः) n.

supreme

good

भवनम्

house

कार्य

to be done

  1. Give the feminine of the following:

धावन् अश्वः। तरुणः गायकः। ज्यायान् बालकः। हतः व्याघ्रः।तादृशः कोकिलः।

पीतवान् हरिणः। कियान् हंसः। तस्थिवान् अजः। गौरः किशोरः। गुणग्राही नरः। डीयमानः चटकः। दृष्टः मयूरः। चारुः बलाकः।

  1. Change the voice in the following:

जलं मयूरीभिः पीतम्। स्वसा भ्रातृृन् दृष्टवती। भ्राता स्वसारौ रक्षितवान्। हरिणी राज्ञा हता।

तरुण्यो गानं गीतवत्यः (simplified from original)

व्याघ्र्या रुदितम् । मात्रोक्तम्।

  1. Translate the following into English:

व्याघ्रीव तिष्ठति जरा परितर्जयन्ती रोगाश्च शत्रव इव प्रहरन्ति देहम्।

 आयुः परिस्रवति भिन्नघटादिवाम्भो लोकस्तथाप्यहितमाचरतीति चित्रम्॥ (१)

क्षमी दाता गुणग्राही स्वामी पुण्येन लभ्यते।

अनुकूलः शुचिर्दक्षः कविर्विद्वान् सुदुर्लभः॥ (२)

यावत् स्वस्थमिदं शरीरमरुजं यावज्जरा दूरतो

यावच्चेन्द्रियशक्तिरप्रतिहता यावत् क्षयो नायुषः।

आत्मश्रेयसि तावदेव  विदुषा कार्यः प्रयत्नो महान्

संदीप्ते भवने तु कूपखननं प्रत्युद्यमः कीदृशः ॥ (३)

                               ___________

Lesson 24 

Indeclinable Past Participle (Gerund) (क्त्वा and ल्यप्)

Locative and Genitive Absolute

115. The participles dealt with so far are treated like adjectives and are subject to the rules of agreement with the noun they qualify.

There exists a past participle active, also called gerund,

which is never declined.

Its formation is as follows:

  1. Verbs not preceded by a preposition(verbal prefix) form their gerund by adding त्वा (क्त्वा) to the root, in a way similar to that of the perfect participle (see No. 84): गम्-गत-गत्वा; पत्-पतित-पतित्वा; लभ्-लब्ध-लव्ध्वा।

Verbs of the tenth conjugation, however, keep their full active base: चुर्–चोरयित्वा।

  1. Verbs preceded by a preposition replace त्वा by a य (ल्यप्):

verbs ending with consonants and long vowels simply

add य -

परिक्षप्-परिक्षिप्य; अनुभू-अनुभूय; आदा-आदाय।

verbs ending in short vowels add त्य instead of य–

विजि-विजित्य; प्रतिश्रु-प्रतिश्रुत्य; अनुकृ-अनुकृत्य।

verbs ending in न् or म् and dropping their final nasal in the perfect passive participle have two forms: आगम्-आगम्य

or आगत्य; प्रणम्-प्रणम्य or प्रणत्य; अनुमन्-अनुमन्य or अनुमत्य (see No. 84 [3]).

116. Use of the indeclinable past participle

When two different actions are performed by the same agent, the first of the two actions is expressed by the indeclinable past participle:

e.g. : I bathed and ate (Having bathed, I ate) –स्नात्वाहमभक्षयम्।

On seeing me, my mother was pleased (=having

seen me, my mother was pleased)–मां दृष्ट्वा मातातुष्यत्।

I came, I saw, I conquered (having come and

having seen, I conquered)–आगम्य दृष्ट्वा चाहमजयम्।

When the second verb is in the passive voice, the

indeclinable past participle refers not to the subject, but to the agent of the verb, i.e. to the noun in the instrumental case.  Thus: गृहमागम्य पित्रा निन्दितोऽहम्=On coming home, my father scolded me. (both the action of coming and that of scolding being performed by my father). Hence, if the voice is changed, the indeclinable past participle remains unchanged: गृहमागम्य पिता मां निन्दितवान्।

117. Locative and Genitive absolute

An absolute phrase is a phrase containing a participle, the subject of which is different from the subject of the main verb; e.g. : The sun having set, we went home. Every absolute phrase can be replaced by an adverb-clause:

e.g. : The boys being tired, the master stopped the class=Because the boys were tired, the master stopped the class.

The hunter having gone, the birds began to sing=After

the hunter went, the birds began to sing.

Your father being there, you did not rise from y0ur

seat=Although your father was there, you did not rise from your seat.

An absolute phrase can be translated into Sanskrit by the locative absolute.  The subject is put in the locative case and the participle agrees with it in gender, number and case.

The present participle is used if the action of the absolute phrase is simultaneous with that of the main clause.

The past participle is used if the action of the absolute phrase precedes that of the main clause.

The active or passive participle is used according to the voice of the participle in the absolute phrase.

118. Examples

  1. The soldiers throwing arrows (=while the soldiers were throwing arrows), the general mounted his horse:

The soldiers: locative plural masculine–सैनिकेषु

throwing: active participle denoting an action simultaneous with that of the main clause: present, active participle–क्षिपत्सु

arrows: accusative plural–इषून्

सैनिकेषु इषून् क्षिपत्सु सेनापतिरश्वमारूढः।

  1. The burden being carried by the servant (=as the burden was carried by the servant), we walked fast:

The burden: locative singular masculine–भारे

being carried: passive participle denoting an action simultaneous with that of the main clause: present passive participle–उह्ममाने

by the servant: instrumental singular–किंकरेण

किंकरेणोह्ममाने भारे वयं क्षिप्रमचराम।

  1. My brother having drunk water (=after my brother had drunk water), I read my lessons.

My brother: locative singular masculine–भ्रातरि

having drunk: active participle denoting an action which precedes that of the main clause: past participle active–पीतवति

water: accusative singular–जलम्

भ्रातरि जलं पीतवति पाठानहमपठम्।

  1. The garland having been given (=after the garland was given), the boys sang.

The garland: locative singular feminine–मालायाम्

having been given: passive participle denoting an action which precedes that of the main clause: past participle passive–दत्तायाम्

मालायां दत्तायां बाला अनायन्।

119. Genitive absolute

When the absolute phrase is equivalent to a concessive clause implying disregard or contempt, the genitive absolute may also be used. अपि is usually added:

e.g. : His father looking on (=although his father is looking on), the boy beats his younger brother–पितुः पश्यतोऽपि बालः कनीयांसं भ्रातरं ताडयति।

120. When the subject of an adverb-clause is the same as that of the main clause, the use of the locative absolute remains possible if the voice of the adverb-clause can be changed:

e.g. After he had defeated the enemies, the king started for the palace.

Change of voice: The enemies having been defeated, the king

started for the palace.

Locative Absolute: अरिषु जितेषु राजा प्रासादं प्रस्थितः।

121. When the absolute phrase contains the present participle of the verb ‘to be’, it can be omitted in the locative absolute:

e.g. You being my protector (=since you are my protector), I have no fear–त्वयि रक्षितरि (सति) मम भयं नास्ति।

  1. Exercise 24 Vocabulary

आ-दा

to receive

विप्रः

brahmin

धूर्त

rogue

प्रति-ईक्ष्

(प्रतीक्षते)

to wait

अनु-भू

(अनुभवति)

to feel, to enjoy

कःचित्

कःअयि

a certain

ततः

then

परि-ईक्ष्

(परीक्षते)

to examine

गौतमः

Gautama

यशः

sacrifice

उपायः

means

अभि-धा

to address

अरण्यम्

forest

क्री

to buy

प्रकर्षः

excellence

कुक्कुरः

dog

स्कन्धः

shoulder

वि-क्री

to sell

तलम्

base, foot

आ-कर्ण्

(आकर्णयति)

to hear, to listen

नि-धा

to put down

छागः

goat

आगमनम्

coming

निःसंशयम्

certainly

साशङ्क

with fear

  1.  Translate the following into English:

अस्ति गौतमस्यारण्ये कश्चिद् ब्राह्मणः।  च यज्ञायान्यस्माद् ग्रामात् + छागं क्रीत्वा स्कन्धे नीतवान्। गच्छन् धूर्ताभ्यामवलोकितः। तस्तौ धूर्तौ चिन्तितवन्तौ–“द्येष छागः केनाप्युपायेन लभ्यते तदा मतिप्रकर्षो भवेत्" इति।

तस्तौ वृक्षयोस्तले तस्य ब्राह्मणस्यागमनं प्रतीक्ष्य मार्गे स्थितौ।

त्रैकेन धूर्तेन गच्छन् स विप्रोऽभिहितः (हित comes from धा धातु)। “भो ब्राह्मण किं कुक्कुरः स्कन्धेनोह्यते” इति। विप्रेणोक्तम्–“नायं कुक्कुरः किन्तु यज्ञच्छागः” इति। दनन्तरं द्वितीयेन धूर्तेन तथैवोक्तम्। दाकर्ण्य ब्राह्मणश्छागं भूमौ निधाय परीक्ष्य च साशङ्कमवदत् –“मम छागः किं कुक्कुरो भवेत्” इति। प्रथमेन धूर्तेनोक्तम्–“पश्य।मा स्पृश। तीव्रैर्दन्तैस्त्वां दशेत्" इति।

भयाद् विप्रे क्षिप्रं गते धूर्तै सानन्दं छागं हृतवन्तौ।

  1. Translate the following into Sanskrit, using in every sentence either the indeclinable past participle or the locatie absolute:

I saw the minister and spoke to him. (2) The enemies having conquered, we fled. (3) The enemies having been conquered we sang. (4) The merchant sold two cows and bought one horse. (5) While the guests were arriving, all the servants adorned the house. (6) If you are alive, I too, am alive. (7) After blaming me, my mother consoled me.  (8) While your honor was our king, our happiness always increased. (9) We all fell asleep while the teacher spoke. (10) If a lion is stronger than a jackal, you should certainly vanquish your enemy. (11) Dear friends, look at me and have pity on me. (12) When the two black horses have drunk water and eaten grass, the cows should be brought in. (13) As the baby was carried away by the thieves,  the mother, overcome by sorrow,  fell upon the ground. (14) Although his daughters had fallen into danger, the rogue did not stir from the house.

Lesson 25 

Infinitive in तुम् ( तुमुन् )

The Subordinate-Clause

122. The infinitive is formed by adding तुम् to the root after guṇating a

short medial vowel and a final vowel, e.g.: गम्-गन्तुम् ; जि-जेतुम् ।

Many verbs insert an इ before तुम्, e.g.: भू-भवितुम् ।

        Verbs of the tenth conjugation keep their present base and insert इ, e.g.: चुर्-चोरयितुम् ।

Many verbs form their infinitive irregularly (See Verbs and their Principal Parts).

123. Use of the infinitive

  1.  The infinitive is used to express the purpose of an action:
  1. e.g. : He came to acquire knowledge–विद्यामधिगन्तुं स आगतः।
  1. The infinitive is used with adjectives meaning ‘fit’, ‘able’, and with verbs meaning ‘to wish’, ‘to begin’, ‘to be able’ :
  1. e.g. : I am unable to drink–पातुमसमर्थोऽस्मि ।
  2.          He wishes to hear the song–गीतं श्रोतुमिच्छति ।
  3.          He began to run–धावितुमारभत ।
  1. The infinitive is used with the verb अर्ह् (to deserve) in the sense of polite request, e.g. : You should protect me–मां रक्षितुमर्हसि ।
  2. The infinitive has no passive form. When the passive is to be expressed, the verb accompanying the infinitive is put in the passive:
  1. e.g.  Active:  I begin to see the trees–वृक्षान् द्रष्टुमारभे ।
  2.         Passive: The trees begin to be seen by me–मया वृक्षा  

   द्रष्टुमारभ्यन्ते ।

124. The subordinate-Clause

  1. The Noun-Clause

A noun-clause introduced by the conjunction ‘that’ is

rendered into Sanskrit by a double accusative, e.g. : He thinks that Rāma is a hero (=he thinks Rāma to be a hero)–रामं वीरं विन्तयति।

A noun-clause introduced by a conjunctive pronoun is

equivalent to an adjective-clause e.g. : What he says is true (=that which he says is true)–यद् वदति तत्सत्यम्।

Indirect speech does not exist in Sanskrit and must always

be turned into direct speech. The end of the direct speech is marked by the word इति, e.g. : He told me that he had conquered the enemies (=“I have conquered the enemies”, so he told me)

–अह्रं शत्रून् जितवानिति सोऽवदत् ।

125. (2) Adjective-Clause

An Adjective-Clause is introduced by a relative pronoun.[see here for यद् declensions] The case of the relative pronoun depends on its own grammatical function in the adjective-clause.

The number and gender of the relative pronoun depend on the number and gender of its antecedent.

example :

The man to whom the book was given has gone away from the house.

Adjective-clause: ‘to whom the book was given’ :

[The relative pronoun is- to whom; how to express in Sanskrit?]

It’s put into:

  1. Dative case governed is by the verb ‘was given,’ and the
  2. masculine singular, because its antecedent ‘the man’ is in the masculine singular.
  3. [The relative pronoun यद् is therefore declined as → यस्मै]

[Full sentence looks like this in Sanskrit] यस्मै पुस्तकं दत्तम् स गृहाद् गतः

[It’s adjective clause alone:] यस्मै पुस्तकं दत्तम्

[This topic should be considered incomplete at this time]

126. Only the first four numerals are declined in the the three genders:

एक (one)-declined in एकवचनम्

द्वि (two)-declined in द्विवचनम्

 

Masc.

Fem.

Neut.

Masc.

Fem.

Neut.

प्रथमा

एकः

एका

एकम्

द्वौ

द्वे

द्वे

द्वितीया

एकम्

एकाम्

एकम्

द्वौ

द्वे

द्वे

तृतीया

एकेन

एकया

Like the masc.

द्वाभ्याम्

चतुर्थी

एकस्मै

एकस्यै

द्वाभ्याम्

पञ्चमी

एकस्मात्

एकस्याः

द्वाभ्याम्

षष्ठी

एकस्य

एकस्याः

द्वयोः

सप्तमी

एकस्मिन्

एकस्याम्

द्वयोः

त्रि (three)-declined in बहुवचनम्

चतुर्  (four)-declined in बहुवचनम्

 

Masc.

Fem.

Neut.

Masc.

Fem.

Neut.

प्रथमा

त्रयः

तिस्रः

त्रीणि

चत्वारः

चतस्रः

चत्वारि

द्वितीया

त्रीन्

तिस्रः

त्रीणि

चतुरः

चतस्रः

चत्वारि

तृतीया

त्रिभिः

तिसृभिः

Like the Masc.

चतुर्भिः

चतसृभिः

Like the Masc.

चतुर्थी

त्रिभ्यः

तिसृभ्यः

चतुर्भ्यः

चतसृभ्यः

पञ्चमी

त्रिभ्यः

तिसृभ्यः

चुतर्भ्यः

चतसृभ्यः

षष्ठी

त्रयाणाम्

तिसृणाम्

चतुर्णाम्

चतसृणाम्

सप्तमी

त्रिषु

तिसृषु

चतुर्षु

चतसृषु

  1. Exercise 25 Vocabulary

समर्थ

able

अर्ह् (अर्हति)

to deserve

दोषः

fault, defect

अनुरागः

love

असमर्थ

unable

यत् (यतते)

to strive

गुणवत्

virtuous

संमानय (संमानयति)

to esteem, to honor

शक्य

capable of being done

युज्यते

it is proper

गुणरागिन्

lover of virtue

संसद् (संसत्)

assembly f.

प्रशमः

cessation

खिद्

(खिद्यते)

to be depressed

कलङ्कः

spot, mark

उत्सारणम्

driving away

प्रशमं नी

to check

शक्

to be able

व्याधिः

disease m.

राजवल्लभः

courtier

सारथिः

charioteer m.

आ-रुह्

(आरोहति)

to mount, to climb

जातमात्रः

hardly born

अतिपुष्टाङ्गयुक्त

strongly built

वा

or

II.  Translate the following into English:

दोषमपि गुणवति जने दृष्ट्वा गुणरागिणो न खिद्यन्ते।

प्रीत्यैव शशिनि पतितं पश्यति लोकः कलङ्कमपि॥ (१)

यं यं नृपोऽनुरागेण संमानयति संसदि।

तस्य तस्योत्सारणाय यतन्ते राजवल्लभाः (२)

जातमात्रं न यः शत्रुं व्याधिं वा प्रशमं नयेत् ।

अतिपुष्टाङ्गयुक्तोऽपि स पश्चात्तेन हन्यते ॥ (३)

(४) नद्यां स्नातुं वयमागताः। (५) यद् वदति मूर्खस्तद् मतिमान् श्रातुं नेच्छति।

(६) त्वयि प्रसन्ने मम किं गुणेन, त्वय्यप्रसन्ने मम किं गुणेन (७) येषां विद्या नास्ति तेभ्यः

कुप्यति गुरुः। (८) एतावद् दुःखं सोढुमसमर्थास्मीत्युक्त्वा नारी विषण्णा भूत्वा वृक्षस्य

तले उपाविशत्। (Here I put तले in locative singular vs. original which had it in 1st case)

(९) पापं परिहर्तव्यमिति मन्यन्ते साधवः (१०) गच्छेत्युक्तं तया।

III. Translate the following into Sanskrit

  1.  On hearing that her husband had arrived, the young wife ran to the door. (2) We should protect those for whom we feel affection. (3) It is proper to salute the master entering the house. (4) Her sweet song could not be heard. (5) Those who are able to check their senses are like a competent charioteer. (6) Those who begin to dig a well when their house is burning are like men who take medicine when sickness has led them to death’s door. (7) O king, you should forgive (अर्ह् + inf.) my offenses.

IV. Change the voice in the following:

धीमत्या गायिकया गातुमारभ्यताम्।

मया आत्मानं बोद्धुं गितापठ्यत।

This second sentence has been changed completely from the original.

Lesson 26

The Adverb-Clause

127. The adverb-clause expresses a particular circumstance of the action of the main clause. In Sanskrit, the adverb clause generally precedes the main clause and is introduced by a conjunctive adverb to which a simple adverb corresponds in the main clause. Example: ‘The tree lies where it fell’ will be translated into Sanskrit as “Where the tree fell, there it lies.”

128. List of Adverbs

Time

Interrogative

Conjunctive

Simple

Indefinite

कदा (when?)

यदा (when)

तदा (then)

कदाचित् (at times)

यावत् (while)

यावत् (–)

सर्वदा (always)

Place

कुत्र, क्व (Where ?)

यत्र  (Where)

तत्र  (there)

सर्वत्र (everywhere)

Manner

कथम् (how?)

यथा (as)

तथा (so)

कथञ्चित् (somehow)

Cause

Condition

Concession

किम् (Why?)

यतः (because)

यदि (if)

यद्यपि (although)

(ततः)

तर्हि (then)

तथापि (yet)

Examples

You came when the guests had gone– यदातिथयो गतास्तदा त्वमागच्छः।

Sit down while I fetch water– यावदहं जलमानयामि तावदुपविश ।

They stood where the hero fell– यत्र वीरोऽपतत् तत्र तेऽतिष्ठन्।

Virtues adorn the heart as flowers adorn the tree – यथा पुष्पाणि वृक्षं तथा गुणा हृदयं भूशयन्ति।

He does not speak because his friends have left him–यतो मित्राणि तमत्यजन् स न भाषते।

If your mother comes, you should wait upon her–यदि मातागच्छत् (तर्हि) तां सेवेथाः ।

Although I live in the forest, I still remember my friend– यद्यपि वने वसामि तथापि मित्राणि स्मरामि।

129 When an adverb-clause is translated by an indeclinable past participle or by a locative or genitive absolute, the conjunctive and simple adverbs are not translated (See Lesson 24).

130. The numerals एक, द्वि, त्रि, चतुर् agree in gender and case with the following noun/noun they qualify.

The numerals from पञ्चन् (five) to नवदशन् (nineteen) are declined alike in the three genders. They agree in case with the noun they qualify. Except for षष् (six) and  अष्टन् (eight) they are all declined like पञ्चन्

   [All these below are in बहुवचनम्]

   

श्चन्

षष्

अष्टन्

प्रथमा

पञ्च

षट्

अष्ट or अष्टौ

द्वितीया

पञ्च

षट्

अष्टा or अष्टौ

तृतीया

पञ्चभिः

षड्भिः

अष्टभिः or अष्टाभिः

चतुर्थी

पञ्चभ्यः

षड्भ्यः

अष्टभ्यः or अष्टाभ्यः

पञ्चमी

पञ्चभ्यः

षड्भ्यः

अष्टभ्यः or अष्टाभ्यः

षष्ठी

पञ्चानाम्

षण्णाम्

अष्टानाम्

सप्तमी

पञ्चसु

षट्सु

 अष्टसु or अष्टासु

131. Cardinals and Ordinals from One to Nineteen

Cardinals

(1, 2, etc.)

Ordinals

(first, second etc)

Cardinals

Ordinals

एक

प्रथम            -मा

दशन्

दशम              -मी

द्वि

द्वितीय          -या

एकादशन्

एकादश          -शी

त्रि

तृतीय           -या

द्वादशन्

द्वादश            -शी

चतुर्

चतुर्थ           -र्थी

त्रयोदशन्

त्रयोदश          -शी

(other form)

तुरीय            -या

चतुर्दशन्

चतुदेश           -शी

(another form)

तुर्य              -र्या

षञ्जदशन्

पञ्चदश           -शी

पञ्चन्

पञ्चम           -मी

षोडशन्

षोडश             -शी

षष्

 षष्ठ             -ष्ठी

सप्तदशन्

सप्तदश           -शी

सप्त

सप्तम          -मी

अष्टादशन्

अष्टादश          -शी

अष्टम

सष्टम           -मी

नवदशन्

 नवदश           -शी

नवन्

नवम्            -मी

132. प्रथम, द्वितीय and त्रतीय are optionally declined like pronouns in the dative, ablative, and locative singular.

All ordinals form their feminine in ई except प्रथम, द्वितीय, तृतीय, तुरीय,

and तुर्य which form their feminine in  आ।

  1. Exercise 26 Vocabulary

पक्षिन् (पक्षी) m.

bird

दिनम्

day

सजल

having

water

भुजगः

serpent

सेना

army

दिवसः

day

द्वयम्

pair

भुजगी

female

serpent

सैनिकः

soldier

सप्ताहः

week

त्रयम्

group of three

अणडः

egg

सेनापतिः m. 

general

मासः

month

चतुष्टयम्

group of four

बुभुक्षित

famished

आम्रम्

mango

वर्षम्

year

क्षुधार्त

famished

क्षीण

lean, emaciated

रुप्यम्

rupee

शताब्दम्

century

महिला

woman

निष्करुण

pitiless

आणकः

anna

ऋणम्

debt

स्व

one’s own

पुरुषः

man

वैद्यः

doctor

ऋणदातृ

money-lender

तन्द्रा

sluggishness

हातव्य

to be avoided

श्रोत्रियः

learned brahmin

यमः

yama

सहोदरः

brother

भूतिः f.

prosperity

दीर्घसूत्रता

slowness

प्राणाः

(m.pl.)

life

भागवतः

devotee

हृदयम्

heart

प्रभवः

origin

भावसमन्वित

wise

बुधः

wise man

बुद्धिः f.

intelligence

मत्तः

from me

क्रोशः

two miles

वस्तव्य

to be dwelt in

इह

मूत्यम्

here

price

योजनम्

eight miles

आलस्यम्

laziness

 मूल्यम्

price

Exercises

II. Translate the following into English:

१) अहं सर्वस्य प्रभवो मत्तः सर्वं प्रवर्तते

इति मत्वा भजन्ते मां वुधा भावसमन्विताः॥

२) वैद्यराज नमस्तुभ्यं यमराजसहोदर।

यमस्तु हरति प्राणान् वैद्यः प्राणान् धनानि च॥

(३) त्यजेत् क्षुधार्ता महिला स्वपुत्रं खादेत् क्षुधार्ता भुजगी स्वमण्डम्।

बुभुक्षितः किं न करोति पापं क्षीणा नरा निष्करुणा भवन्ति॥

(४) षड् दोषाः पुरुषेणेह हातव्या भूतिमिच्छता।

निद्रा तन्द्रा भयं क्रोध आलस्यं दीर्घसूत्रता॥

(५) तत्र मित्रं न वस्तव्यं यत्र नास्ति चतुष्टयम्।

ऋणदाता च वैद्यश्च श्रोत्रियः सजला नदी॥

III. Translate the following Exercises into Sanskrit(keeping the following things in mind):

  1. N.B.– The time and distance during which an action lasts are put

in the accusative:

  1. बहून् मासान् for many months, द्वे योजने for sixteen miles.
  1. The time and distance within which an action is done are put in

the instrumental:

  1. त्रिभिः सप्ताहैः within three weeks; एकेन क्रोदेन within two miles.
  1. The time after which an action is done is put in the ablative:
  1. दशभ्यो वर्षेभ्यः after ten years.
  1. The price at which a thing is sold or bought is put in the instrumental:
  1. षड्भी रूप्यैः क्रीतः bought for six rupees.

Exercises

  1.      On the sixth day of the week I sold fruits for 18 rupees.
  2. In the nineteenth century many great men fought and died for the  

     country.

  1. While all the children are playing, we are able to write poems.
  2. For how many rupees did you buy that horse?
  3. After returning from my friend’s house I was sick for two weeks and

     four days.

  1. Within 18 miles, we saw only five or six houses.
  2. Three sisters and four brothers lived happily for many years.
  3. The general told the soldiers to rise and to fight like lions.
  4. Do as you are told.
  5. There is nothing sweeter than honey, nothing dearer than a friend,

      nothing lighter than a pure mind

  1. The guests are tired for they have walked three krośas.

IV. Conversation between a fruit-seller and a customer.

म्रम् । आम्रम् ।

कीदृशं फलं तवास्ति। आम्राणि पश्यानि

पश्यतु भवान् । तादृशं फलमद्य कुत्र भवता प्राप्तुं शक्यते ?

मूल्यं कियद् वद।

द्वादशाम्राणि चतुर्भि रूप्यैर्विक्रीयन्ते।

किं वदसि ? चत्वारि रूप्याणि। तावन्मूल्यं दातुमसमर्थोऽस्मि ।

साधु। कियत् भवता दातुं शक्यम् ?

द्वादशानां द्वे रूप्याणि।

भवान् मां परिहसितुमिच्छति। येन मूल्येनैतानि फलानि मया क्रीतानि तद् भवतो मूल्याद् भूयः।

भवतु। अहं गच्छामि।

तिष्ठतु भवान् । मम वचनं श्रूयताम्।

व वचनं श्रोतुं नेच्छामि। अलं कलहेन। चत्वारीति त्वयोक्तम् । द्वे इति मयोक्तम्।

द्वादशानां त्रीणि रूप्याणि दातुं युज्यते।

साधु। कियन्ति फलानि यच्छामि।

एकं दीयताम्।

Three types of men:(translate to English)

प्रारभ्यते न खलु विघ्नभयेन नीचैः

प्रारभ्य विघ्नविहता विरमन्ति मध्याः। (*विहता  opposed, impeded, resisted-original has error)

विघ्नैः* पुनः पुनरपि प्रतिहन्यमानाः

प्रारभ्य चोत्तमजना न परित्यजन्ति॥

Appendix

 Verbal Roots With Their Principal Parts 

How to look up roots online?

Procedure I-Looking up just the 10 tenses and moods and the undeclined forms of the Kṛdāntas.

  1. Go to ashtadhyayi.com/dhatu/
  2. In the search bar, type the Dhātu you are looking for.
  3. When the returns come back, click on the Dhātu
  1. You will see the 10 tenses and moods listed, i.e. लट् etc.
  2. You will also see the undeclined forms of the participles as well as infinitive, and gerund forms listed.

Procedure II-This site will in addition to giving the 10 tenses/moods conjugations, also give the fully declined forms of the participles we study in this book.

  1. Go to this site ; if for some reason the link changes, you can find it by doing a search with the keywords: ‘Sanskrit grammar stemmer’
  2. Scroll to the bottom and Look for this:
  1. Choose your preferred text input and output. I’ve chosen Devanagari here.
  2. Especially for output, it tends to have consistently good results, sometimes with the others, you won't get back the query, but generally you will.
  1. Enter your Dhātu. I have entered भू.
  1. Click Send.
  1. This will come back.
  1. It will list the 10 tenses and moods as well as the kṛdānta forms and other like Gerunds(त्वा , या) and Infinitive (तुम्) forms.
  1. If however, you want to see the declensions of the Kṛdānta forms, then scroll down till you see them listed. It looks like this:
  1. The genders are clickable, and so click on one of them and you will be taken to a page that returns either masculine and Neuter, or Feminine.  
  2. Note that even when you click on Neuter, it displays the Masculine forms first.
  1. One other helper is that if you don’t know the sanskrit names of the participles like कृत् , you can go back to step 2 and request Roman output, you will see the English names and have the same options.  However, sometimes they lack data entry. The inverse can be true as well.  So, maybe get used to using either. So, all that said, the ones below are copied from Antoine, with some additions from running an inquiry when the font was unreadable. As always, please what’s app me corrections, by doing a screen grab and sending it to 703-403-1207 or chrisalmondpiano@gmail.com
  2. Note that this doesn’t give meanings.

 

Procedure III is bypassing online, and looking for things here, however, it is very limited compared to online. Nonetheless, if you use it, the advantage is you can do a text search and it can come back with something from anywhere in the book that may be helpful, whereas with these online dictionaries, one has to be rather perfect with their entry. With searching in this book, there is a lot of room for error.  

  1. Just start a search function in the document itself and enter the full word you are looking for, if you get a hit, you’re done.
  2. If not, start removing one letter at a time and see what other results come back.

Now, what has been given from Antoine in alphabetical order.

From the present tense in the active voice, the imperfect, imperative and potential active, and the present participle active are derived.

From the present tense in the passive voice, the imperfect,

imperative and potential passive, and the present participle passive are derived.

From the perfect passive participle(past p.p.), the perfect active participle in क्तवत् is derived.

The indeclinable past participle/gerund and the infinitive are given independently.

The present tense active of verbs which do not belong to the first, fourth, sixth, and tenth conjugation, is not given, अस् (to be) and कृ (to do) excepted. (editors added a few of the other forms).

[editorial addition: Under the heading Verbal Root is given the following information in order: the Dhātu itself–the definitions–(the Gaṇa number-whether it's A, P, U)-Finally after the parentheses, there is either S, A, or V. “S” indicates a Dhātu which takes इट. “A” stands for a Dhātu that does not take इट्.  “V”stands for a Dhātu which optionally takes इट्.  

Explained: If you look at the Dhātus that take इट्–labeled “S”, you will see a pattern in the ppp, ind.past p. and infinitive where इ is added after the root but before the terminations.]

         

Verbal Root

Present act.

Present Pass.

Past passive participle क्त

Ind. past p.

क्त्वा

Infinitive

तुमुन्

अट् to roam, to wander (1P) S

अटति

अट्यते

अटित

अटित्वा

अटितुम्

अर्च् to worship (1P) S

अर्चति

अर्च्यते

अर्चित

अर्चित्वा

अर्चितुम्

अर्थ् to request (10A) S

अर्थयते

अर्थ्यते

अर्थित

अर्थयित्वा

अर्थयितुम्

अर्ह् to worship, to deserve (1P) S

अर्हति

अर्यते

अर्हित

अर्हित्वा

अर्हितुम्

अव् to protect, to defend, to please, to satisfy, to like, to wish, to desire, to favor, to promote (1P) S

अवति

अव्यते

अवित

अवित्वा

अवितुम्

अस to be (2P) S

अस्ति

भूयते

भूत

भूत्वा

भवितुम्

अस् to throw (4P) S

अस्यति

अस्यते

अस्त

असित्वा

असितुम्

इष् to wish (6P) S

इच्छति

इष्यते

इष्ट

इष्ट्वा

 एष्टुम्

ईक्ष् to see (1A) S

ईक्षते

ईक्ष्यते

ईक्षित

ईक्षित्वा

ईक्षितुम्

उज्झ् to abandon (6P) S

उज्झति

उज्झ्यते

उज्झित

उज्झित्वा

उज्झितुम्

Verbal Root

Present act.

Present Pass.

Past passive participle क्त

Ind. past p.

क्त्वा

Infinitive

तुमुन्

उष् to burn; to punish (1P) S

ओषति

उष्यते

उषित

ओषित्वा

ओषितुम्

एध् to prosper; to grow (1A) S

एधते

एध्यते

एधित

एधित्वा

एधितुम्

कथ् to tell (10U) S

कथयति-ते

कथ्यते

कथित

कथयित्वा

कथयितुम्

कम्प् to shake (1A) S

कम्पते

कम्प्यते

कम्पित

कम्पित्वा

कम्पिततुम

काश् to shine (1A) S

काशते

काश्यते

काशित

काशित्वा

काशितुम्

कुप् to be angry (4P) S

कुप्यति

कुप्यते

कुपित

कुपित्वा

कोपितुम्

कुस् to embrace (4P) S

कुस्यति

कुस्यते

कुसित

कुसित्वा

कोसितुम्

कृ to do (8U) A

करोति

क्रियते

कृत

कृत्वा

कर्तुम्  

कृत् to cut; to divide (6P) S  

 कृन्तति

कृत्यते

कृत्त

कर्तित्वा

कर्तितुम्

कृष् to draw, pull; plow (1P) A

कर्षति

कृष्यते

कृष्ट

कृष्ट्वा

क्रष्टुम्

कृष् to make furrows; to plow (6U) A

कृषति

कृष्यते

कृष्ट

कृष्ट्वा

क्रष्टुम्

कृृ to pour out; to scatter (6P) S

किरति

कीर्यते

कीर्ण

कीर्त्वा

करितुम्

कॢप् to be fit for ; to be fit for; to accomplish; to produce (1A) V

कल्पते

कॢप्त

कल्पित्वा

कल्पितुम्

क्रम् to walk, to step (1U, 4P) S

क्रामति  क्राम्यति

क्रम्यते

क्रान्त

क्रान्त्वा

क्रान्तुम्

क्री to buy (9U) A

क्रीणाति

क्रीयते

क्रीत

क्रीत्वा

क्रेतुम्

क्रीड् to play (1P) S

क्रीडति

क्रीड्यते

क्रीडित

क्रीडित्वा

क्रीडितुम

क्रुध् to be angry (4P) A

क्रुध्यति

क्रुध्यते

क्रुद्ध

क्रुद्ध्वा

क्रोद्धुम्

क्रुश् to call; to cry (1P) A  

क्रोशति

क्रुश्यते

क्रुष्ट

क्रुष्ट्वा

क्रोष्टुम्

क्लम् to be tired (1, 4P) S

क्लामति (1)

क्लाम्यति (4)

क्लम्यते (1,4)

क्लान्त (1,4)

क्लान्त्वा(1,4)

क्लमितुम(1,4)

Verbal Root

Present act.

Present Pass.

Past passive participle क्त

Ind. past p.

क्त्वा

Infinitive

तुमुन्

क्लिश् to suffer; to be afflicted (4A) S

क्लिश्यते

क्लिश्यते

क्लिष्ट

क्लिष्ट्वा

क्लेशितुम

क्षण् to hurt; to break, to kill  (8U)

क्षण्यते

क्षत

क्षम् to endure; to allow; to suffer; to pardon (1A, 4P) V

क्षमते क्षाम्यति

क्षम्यते

क्षान्त

क्षमित्वा

क्षमितुम क्षन्तुम्

क्षल् to wash (10U) S

क्षालयति

क्षल्यते

क्षालित

क्षालयित्वा

क्षालयितुम्

क्षि to decay (1P) A

क्षयति

क्षीयते

क्षित क्षीण

क्षित्वा

क्षेतुम्

क्षिप् to throw (6U) A

क्षिपति

क्षिप्यते

क्षिप्त

क्षिप्त्वा

क्षेप्तुम्

क्षुध् to be hungry (4P) A

क्षुध्यति

क्षुध्यते

क्षुधित

क्षुधित्वा

क्षोधितुम्

क्षुभ् to tremble (4P) S

क्षुभ्यति

क्षुब्ध

क्षुभित्वा  

क्षोभितुम्

खन् to dig (1U) S

खनति-ते

खन्यते-खायते

खात

खात्वा-खनित्वा

खनितुम्

खाद् to eat, to devour (1P) S

खादति

खाद्यते

खादित

खादित्वा

खादितुम्

गण् to count, to enumerate (10U) S

गणयति-ते

गण्यते

गणित

गणयित्वा

गणयितुम्

गद् to speak (1P) S

गदति

गद्यते

गदित

गदित्वा

गदितुम्

गम् to go (1P) A

गच्छति

गम्यते

गत

गत्वा

गन्तुम्

गर्ह् to blame (1A) S

गर्हते

गरह्यते

गर्हित

गर्हित्वा

गर्हितुम्

गाह् to dive into; to bathe (1A)

गाहते

गाह्यते

गाढ-गाहित

गाड्वा-गाहित्वा

गाडुम्-गाहितुम्

गुह् to hide; to cover; to keep secret (1U) S

गूहति-ते

गु्ह्यते

गूढ

गूहित्वा

गूहितुम्

गै to sing (1P) A

गायति

गीयते

गीत

गीत्वा

गातुम्

ग्रस् to swallow (1A) S

ग्रसते

ग्रस्यते

ग्रस्त

ग्रसत्वा

ग्रसितुम्

ग्रह् to take hold of, to seize (9U) S

गृह्यते

गृहीत

गृहीत्वा

ग्रहीतुम्

Verbal Root

Present act.

Present Pass.

Past passive participle क्त

Ind. past p.

क्त्वा

Infinitive

तुमुन्

ग्लै to fade; to be weary (1P) A

ग्लायति

ग्लायते

ग्लान

ग्लात्वा

ग्लातुम्

घुष् to proclaim aloud (10U) S

घोषयति-ते

घोष्यते

घुषित-घोषित

घोषयित्वा

घोषयितुम्

घ्रा to smell (1P) A

जिघ्रति

घ्रायते

घ्रात-घ्राण

जिघ्रित्वा

घ्रातुम्

चर् to move; to walk (1P) S

चरति

चर्यते

चरित

चरित्वा

चरितुम्

चल्  to stir, to shake (1P)

चलति

चल्यते

चलति

चलित्वा

चलितुम्

चि to heap up; to collect (5U) A

चीयते

चित

चित्वा

चेतुम्

चिन्त् to think (10U) S

चिन्तयति-ते

चिन्त्यते

चिन्तित

चिन्तयित्वा

चिन्तयितुम्

चुर् to steal (10U) S

चोरयति-ते

चोर्यते

चोरति

चोरयित्वा

चोरयितुम्

चेष्ट् to stir; to make effort (1A) S

चेष्टते

चेष्ट्यते

चेष्टत

चेषटित्वा

चेष्टितुम्

छद् to cover; to conceal (1,10U)

छदति-ते

छादयति-ते

छाद्यते

छन्न

छादित

छत्त्वा

छदितुम्

छिद् to cut; to mow (7U) A

छिद्यते

छिन्न

छित्वा

चेतुम्

जन् to be born (4A) S

जायते

जन्यते

जात

जात्वा

जातुम्

जप् to mutter; to invoke in a low voice (1P)  

जपति

जप्यते

जपित

जपित्वा

जपितुम्

जल्प् to murmur; to prattle (1P) S

जल्पति

जल्प्यते

जल्पित

जल्पित्वा

जल्पितुम्

जि to conquer (1P) A

जयति

जीयते

जित

जित्वा

जेतुम्

जीव् to live (1P) S

जीवति

जीव्ते

जीवित

जीवित्वा

जिवितुम्

जॄ to grow old (4P) S

जीर्यति

जीर्यते

जीर्ण

जरित्वा

जरितुम्

ज्ञा to know (9P) to know

ज्ञयते

ज्ञात

ज्ञात्वा

ज्ञातुम्

Verbal Root

Present act.

Present Pass.

Past passive participle क्त

Ind. past p.

क्त्वा

Infinitive

तुमुन्

ज्वल् to burn; to glow (1P) S

ज्वलति

ज्वल्यते

ज्वलित

डी to fly (1A, 4A) S

डयते डीयते

डीन

डयितुम्

तड् to beat (10U) S

   ताडयति-ते

ताड्यते

ताडित

ताडयित्वा

ताडयितुम्

तन् to spread (8U) S

तन्यते तायते

तत

तत्वा

तन्तुम्

तप्  to heat; to shine (1P) S

तपति

तप्यते

तप्त

तप्त्वा

तप्तुम्

तुद् to strike; to wound (6U) A

तुदति

तुद्यते

तुन्न

तुत्त्वा

तोदितुम्

तुल् to weigh; to examine (10U) S

तोलयति-ते

तोल्यते

तोलित

तोलयित्वा

तोलयितुम्

तुष् to be pleased (4P) A

तुष्यति

तुष्यते

तुष्ट

तुष्ट्वा

तोष्दुम्

तृप् to be satisfied; to be pleased (4P) V

नृप्यति

नृप्त

नृप्त्वा

नर्पितुम

तृृ to swim; to cross over (1P) S

तरति

तीर्यते

तीर्ण

तीर्त्वा

नरितुम् नरीतुम्

त्यज् to abandon (1P) A

त्यजति

त्यज्यते

त्यक्त

त्यक्त्वा

त्यक्तुम्

त्वर्  to hasten; to move with speed (1A) S

त्वरते

त्वरित तूर्ण

त्वरित्वा

त्वरितुम्

दंश् to bite; to sting; to speak (1P) A

दशति

दश्यते

दष्ट

दष्ट्वा

दंष्टुम्

दण्ड् to punish; to fine (10U)

दण्डयति-ते

दणड्यते

दण्डित

दण्डयित्वा

दण्डयितुम्

दम् to be tamed (4P) S

दाम्यति

दम्यते

दान्त  दीमत

दात्वा दमित्वा

दमितुम्

दह् to burn; to pain (1P) A

दहति

दह्यते

दग्ध

दग्ध्वा

दग्धुम्

दा to give (1P)  A

यच्छति

दीयते

दत्त

दत्वा

दातुम्

दिव् to play; to wish; to sell; to shine; to praise; rejoice; to be drunk or mad; to be sleepy; to go (4P) S

दीव्यति

दीव्यते

द्यूत

दिव्त्वा

देवितुम्

दिश् to point out; to show; to grant; allow (6U) A

दिशति

दिश्यते

दिश्ट

दिष्ट्वा

देष्दुम्

Verbal Root

Present act.

Present Pass.

Past passive participle क्त

Ind. past p.

क्त्वा

Infinitive

तुमुन्

दृ to honor; to regard (6A) A

द्रियते

दृत

दृश् to see; to visit;; to know (1P) S

पश्यति

दृश्यते

दृष्ट

दृष्ट्वा

द्रष्टुम्

द्युत् to shine (1A) S

द्योतते

द्युतित

द्युतित्वा

द्योतितुम्

द्रु to melt; to run; to flow (1P) A

द्रवति

द्रूयते

द्रुत

द्रुत्वा

द्रोतुम्

धा to put; to grant; to bear; to produce (3U)

धीयते

हित

धतुम्

धाव् to run; to wash; to cleanse (1U) S

धावति

धाव्यते

धावित

धावित्वा

धावितुम्

धृ to hold (1U) to hold; to bear; to support

धरति-ते

ध्रियते

धृत

धृत्वा

धर्तुम्

धृ to owe (10U)

धारयति

धातित

ध्मा to exhale; to blow; to throw away (1P) A

धमति

धम्यते

ध्मात

ध्मात्वा

ध्मातुम्

ध्यै to think of; to ponder over; to contemplate (1P) A

ध्यायति

ध्यायते

ध्यात

ध्यात्वा

ध्यातुम्

नद् to sound (1P) S

नदति

नद्यते

नदित

नदित्वा

नदितुम्

नम् to salute (1U) A

नमति

नम्यते

नत

नत्वा

नन्तुम्

नश् to perish (4P) A

नश्यति

नष्ट

नष्ट्वा

नष्टुम्

नह् to bind (4U) A

नह्यति

नह्यते

नद्ध

नद्ध्वा

नद्धुम्

निन्द् to blame (1P) A

निन्दति

निन्द्यते

निन्दित

निन्दित्वा

निन्दितुम्

नी to lead (1U) A

नयति

नीयते

नीत

नीत्वा

नेतुम्

नृत् to dance (4P) A

नृत्यति

नृत्यते

नृत्त

नर्तित्वा

नर्तितुम्

पच् to cook; to digest (1U) A

पचति

पच्यते

पक्व

पक्त्वा

पक्तुम्

पठ् to read; to study; to describe (1P) S

पठति

पठ्यते

पठित

पठित्वा

पठितुम्

Verbal Root

Present act.

Present Pass.

Past passive participle क्त

Ind. past p.

क्त्वा

Infinitive

तुमुन्

पत् to go; to fall; to alight  (1P) S

पतति

पत्यते

पतित

पतित्वा

पतितुम्

पद् to go (4A) A

पद्यते

पन्न

पत्त्वा

पत्तुम्

पा to drink; to absorb (1P) A

पिबति

पीयते

पीत

पीत्वा

पातुम्

पा to protect (2P) A

पायते

पात

पातुम्

पाल् to protect (10U) S

पालयति-ते

पाल्यते

पालित

पालयित्वा

पालयितुम्

पीड् to oppress; to hurt; to oppose  (10U) S

पिडयति-ते

पीड्यते

पीडित

पीडयित्वा

पीडयितुम्

पुष् to nourish (4P) S

पुष्यति

पुष्यते

पुष्ट

पुष्ट्वा

पोषितुम्

पूज् to adore; to receive with honor; to worship (10U) S

पूजयति

पूज्यते

पूजित

पूजयित्वा

पूजयितुम्

पृृ to fill; to blow; to refresh (3P) S

पूर्यते

पूर्ण

पूर्त्वा

प्रच्छ् to ask; to seek for (6P) A

पृच्छति

पृच्छ्यते

पृष्ट

पृष्ट्वा

प्रष्टुम्

प्री to please (10U) S

प्रीणयति-ते

प्रीयते

प्रीत

प्रीत्वा

प्रेतुम्

फल् to burst; to split; to open  (1P)

फलति

फलित

फलित्वा

फलितुम्

बन्ध् to bind; to attract; to form  (9P) A

बध्यते

बद्ध

बद्ध्व antoine

बन्धित्वा g.dict.

बन्द्धुम् =

banddhum

बन्धितुम् 

बाध् to obstruct; to oppose; to torment (1A) S

बाधते

बाध्यते

बाधित

बाधित्वा

बाधितुम्

बुध् to know (4)

बुध्यते

बुध्यते

बुद्ध

बुद्ध्वा

बोद्धुम्

भक्ष् to eat; to bite; to use (10U) S

भक्षयति-ते

भक्ष्यते

भक्षित

भक्षयित्वा

भक्षयितुम्

भज् to divide(from antoine)(from Dhātukoṣa: to serve, to take possession of) (1U-usually A) A

भजति-ते

भज्यते

भक्त

भक्त्वा

भक्तुम्

भञ्ज to break; to split; to disappoint (7P) A

भज्यते

भग्न

भङ्क्त्वा/ भक्त्वा goldendict.

भङ्क्तुम्

भाष् to speak; to call (1A) S

भाषते

भाष्यते

भाषित

भाषित्वा

भाषितुम्

Verbal Root

Present act.

Present Pass.

Past passive participle क्त

Ind. past p.

क्त्वा

Infinitive

तुमुन्

भिद् to cleave; to separate; to break down (7U) A

भिद्यते

भिन्न

भित्त्वा

भेत्तुम्

भू to be; to live; to be born; to become (1P) S

भवति-ते

भूयते

भूत

भूत्वा

भवितुम्

भ्रंश् to fall; to decline (4P) S

भ्रश्यति

भ्रश्यते

भ्रष्ट

भ्रष्ट्वा

भ्रंशितुम्

भ्रम् to move or go about-for 1; to wander-for 4 (1P,4P) S

भ्रमति

भ्राम्यति

भ्रम्यते

भ्रान्त

भ्रान्त्वा

भ्रमितुम्

मद् to be glad; to be drunk (4P) S

माद्यति

मद्यते

मत्त

मदित्वा

मदितुम्

मन् to know; to think (4A) A

मन्यते

मन्यते

मत

मत्वा

मन्तुम्

मन्त्र् to mutter; to speak; to consult (10A) S

मन्त्रयते

मन्त्र्यते

मन्त्रित

मन्त्रयित्वा

मन्त्रयितुम्

मस्ज् to bathe; to purify; to sink (6P) A

मज्जति

मज्ज्यते

मग्न

मक्त्वा

मा to measure; to limit; to compare with (2P) A

मीयते

मित

मित्वा

मतुम्

मार्ग् to seek for (10U) S

मार्गयति-ते

मार्गित

मिल् to join; to be united (6P) S

मिलति

मिल्यते

मिलित

मुलित्वा

मेलितुम्

मुच् to set free; to liberate; to abandon (6U) A

मुञ्चति

मुच्यते

मुक्त

मुक्त्वा

मोक्तुम्

मुद् to rejoice; to be glad (1A) S

मोदते

मुदित

मुदित्वा

मोदितुम्

मुह् to become confused; to be silly; to faint (4P) V

मुह्यति

मुह्यते

मुग्घ मूढ

मुग्ध्वा / मूढ्वा

मोग्धुम् / मोग्ढुम्

मृ to die; to perish (6A) A

म्रियते

मृत

मृत्वा

मर्तुम्

मृश् to touch; to shake; to consider (6P) A

मृशति

मृश्यते

मृष्ट

मृष्ट्वा

मर्ष्तुम्

म्ना to repeat in the mind; to learn; to remember (1P) A

मनति

म्रायते

म्नात

Verbal Root

Present act.

Present Pass.

Past passive participle क्त

Ind. past p.

क्त्वा

Infinitive

तुमुन्

म्लै to be sad; to faee; to grow weary (1P) A

म्लायति

म्लान

यज् to sacrifice; to worship with sacrifices; to give; to worship; to consecrate (1U) A

यजति

इज्यते

इष्ट

इष्ट्वा

यष्टुम्

यत् to attempt; to strive after; to labor (1A) S

यतते

यत्यते

यतित

यतित्वा

यतितुम्

यम् to restrain/to check; to offer; to lift up; to show (1P) A

यच्छति

यत्यते

यत

यत्वा

यन्तुम्

याच् to beg; to demand in marriage (1U) S

      याचते

याच्यते

याचित

याचित्वा

याचितुम्

युज् to unite; to appoint; to prepare; to give (7U) A

युजयते

जुक्त

युक्त्वा

योक्तुम्

युध् to fight; to conquer in fight (4A) A

युध्यते

युध्यते

युद्ध

युद्ध्वा

योद्धुम्

रक्ष् to protect; to avoid (1P) S

 रक्षति

रक्ष्यते

रक्षित

रक्षित्वा

रक्षितुम्

रच् to arrange, prepare; plan (1U) S

रचयति - ते

      रच्यते

रचित

रचयित्वा

रचयितुम्

रभ् to begin; to embrace; to long for (1A) A

रभते

रभ्यते

रब्ध

रब्ध्वा

रब्धुम्

रम् to play; to rejoice at; to take rest (1A) A

रमते

रम्यते

रत

रत्वा

रन्तुम्

राज् to shine; to glitter; to appear; to direct (1U) S

राजति-ते

राजित

राजित्वा

राजियुम्

रुच् to please; to shine; to look (1A) S

रोचते

रुचित

रुचित्वा

रोचितुम्

रुध् to obstruct; to hide; to oppose; to hold up (7U) A

रुध्यते

रुद्ध

रुद्ध्वा

रोचितुम्

रुह्  to germinate; to rise; to grow; to reach (1)

 रोहति

रुह्यते

रूढ

रूढ्वा

रोढुम्

लङ्घ् to leap; to transgress; to go beyond; to fast (1A) S

लङ्घति

लंघ्यते

लङ्घित

लज् to be ashamed; to blush (6A) S
Antoine lists this Dhātu as लज्ज्

लज्जते

लज्यते

लज्जित

लभ् to get; to take; to have; to be able (1A) A

लभते

लभ्यते

लब्ध

लब्ध्वा

लब्धुम्

Verbal Root

Present act.

Present Pass.

Past passive participle क्त

Ind. past p.

क्त्वा

Infinitive

तुमुन्

लिख् to write; to rub; to touch (6P) S

लिखति

लिख्यते

लिखित

लेखित्वा

लेखितुम्

लिप् to anoint; to stain; to cover (6U) A

लिम्पति

लिम्पते

लिप्त

लिप्त्वा

लेप्तुम्

ली to stick/adhere; to melt (9P) A

लीपते

लीन

लीत्वा

लेतुम्

लुट् to roll; to wallow on the ground (4P) S

लुट्यति

लुट्यते

लुटित

लुप् to break; to take away; to suppress (6U) A

लुम्पति

लुम्पते

पुप्त

लुप्त्वा

लोप्तुम्

लुभ् to covet; to be perplexed (4P) S

लुभ्यति

लुभ्यते

लुब्ध

लुब्ध्वा

लोब्धुम्

लू to cut off; to divide (9U) S

लूयते

लून

लवित्वा

लवितुम्

वच् to speak; to relate (2P) A

उच्यते

उक्त

उक्त्वा

वक्तुम्

वद् to say, to tell, to lay down (1P) S

उच्यते

उदित

उदित्वा

वदितुम्  

वन्द् to salute; to praise; to adore (1A) S

वन्दते

वन्द्यते

वन्दित

वन्दित्वा

वन्दितुम्

वप् to sow; to scatter (1U) A

वपति

उप्यते

उप्त

उप्त्वा

वप्तुम्

वम् to vomit; to pour out (1A) S

वमति

वम्ययते

वान्त

वान्त्वा

वमितुम्

वस् to dwell; to be; to spend (time) (1P) A 

वसति

उष्यते

उषित

उषित्वा

वस्तुम्

वह् to bear along; to carry; to flow (1U) A

वहति

वह्यते

ऊढ

ऊढ्वा

वोढुम्

विद् to get; to find (6U) A

विन्दति

विद्यते

वित्त विन्न

वित्वा

वेत्तुम्

विश् to enter (6P) A

विशति

विश्यते

विष्ट

विष्ट्वा

वेष्टुम्

वृत् to exist; to happen; to occupy; to live on (1A) S

वर्तते

वृत्यते

वृत्त

वृत्त्वा

वर्तितुम्

वृध् to increase, to grow (1A) S

वर्धते

वृध्यते

वृद्ध

वृद्ध्वा

वर्धितुम्

व्यध् to pierce; to hurt (4P) A

विध्यति

विध्यते

विद्ध

विद्ध्वा

व्यद्धुम्

Verbal Root

Present act.

Present Pass.

Past passive participle क्त

Ind. past p.

क्त्वा

Infinitive

तुमुन्

व्रज् to proceed; to pass away; to go (1P) S

व्रजति

व्रज्यते

व्रजित

व्रजित्वा

व्रजितुम्

शंस् to praise; to relate; to suggest (1P) A

शंसति

शस्यते

शस्त

शस्त्वा

शंसितुम्

शक् to be able; to endure; to be powerful (5P) A

शक्यते

शक्त

शप् to curse; to blame; to wear (1U) A

शपति-ते

शप्यते

शप्त

शप्त्वा

शप्तुम्

शम् to grow calm; to stop (4P) S

शाम्यति

शम्यते

शान्त

शान्त्वा

शमितुम्

शिक्ष् to learn (1A) S

शिक्ष्ते

शिक्ष्यते

शिक्षित

शिक्षित्वा

शिक्षितुम्

शुच् to bewail; to regret; to grieve for (1P) S

शोचति

शुच्यते

शोचित

शोचित्वा

शोचितुम्

शुष् to dry up; to be dried (4P) A

शुषयति

शुष्यते

शुष्क

शोष्टुम्

श्रम् to mortify; to be tired; to take pains (4A) S

श्राम्यति

श्रम्यते

श्रान्त

श्रान्त्वा

श्रमितुम्

श्रि to reach; to cling to; to depend on (1U) S

श्रयति

श्रीयते

श्रित

श्रयित्व

श्रयितुम्

श्रु to hear (5P)

श्रूयते

श्रुत

श्रुत्वा

श्रोतुम्

श्लाघ् to praise; to flatter; to boast of  (1A) S

श्लाघते

श्लाघ्यते

श्लाघित

श्लिष् to embrace; to cling to (4P) A

श्लिष्यति

श्लिष्यते

श्लिष्ट

सद् to sit; to break; to go; to perish (1P) A

सीदति

सद्यते

सन्न

सत्त्वा

सत्तुम

सह् to suffer; to allow; to forbear (1A) S

सहते

सह्यते

सोढ

सोढ्वा

सोढुम्

सान्त्व् to appease; to comfort; to sooth; to console (10U) S

सान्त्वयति-ते

सान्त्व्यते

सान्त्वित

सान्त्वयित्वा

सान्त्वयितुम्

सिच्  to sprinkle; to water; to pour in (6U) A

सिञ्चति

सिच्यते

सिक्त

सिक्त्वा

सेक्तुम्

सिध् to be accomplished; to reach (4P) A

सिध्यति

सिध्यते

सिद्ध

सेधित्वा

सेधितुम्

सृ to go; to run (1P)  A

सरति

स्नियते

सृत

सृत्वा

सर्तुम्

Verbal Root

Present act.

Present Pass.

Past passive participle क्त

Ind. past p.

क्त्वा

Infinitive

तुमुन्

सृज् to create; to put on; to let loose (6P) A

सृजति

सृज्यते

सृष्ट

सृष्ट्वा

स्रष्टुम्

सेव् to serve (1)

सेवते

सेव्यते

सेवित

सेवित्वा

सेवितुम्

स्था to stand; to wait; to be (1P-but A in certain circumstances) A

तिष्ठति

स्थीयते

स्थित

स्थित्वा

स्थातुम्

स्निह् to have affection for; to be kind to (4P) V

स्निह्यति

स्निह्यते

स्निग्ध

स्निग्ध्वा

स्पन्द् to throb; to shake; to go (1A) S

स्पन्दते

स्पन्द्यते

स्पन्दित

स्पृश् to touch; to come in contact with (6P) A

स्पृशति

स्पृस्यते

स्पृष्ट

स्पृष्ट्वा

स्प्रष्टुम्

स्पृह् to long for (10U)

स्पृहयति-ते

स्पृह्यते

स्पृहित

स्पृहयित्वा

स्पृहयितुम्

स्फुर् to throb; to flash; to shine; to tremble  (6P) S

स्फुरति

स्फुरित

स्मि to smile; to bloom (1A) A

 स्मयते

स्मीयते

स्मित

स्मित्वा

स्मृ to remember (1P) A

स्मरति

स्मर्यते

स्मृत

स्मृत्वा

स्मर्तुम्

स्रु to go; to flow; to trickle away (1P)

स्रवति

स्रुयते

स्रुत

स्रुत्वा

स्रोतुम्

स्वप् to sleep (2P) A

स्वपति

सुप्यते

सुप्त

सुप्त्वा

स्वप्तुम्

स्वाद् to taste; to be pleasant (1A) S

स्वादते

स्वाद्यते

स्वादित

हन् to kill; to beat; to conquer (2P) A

हन्ति

हन्यते

हत

हत्वा

हन्तुम्

हस् to laugh at; to smile; to excel; to bloom (1P) S

हसति

हस्यते

हसित

हसित्वा

हसितुम्

हा to abandon; to resign; to let fall; to omit (3P) A

हीयते

हात हान हीन

हीत्वा हत्वा

हातुम् जहितुम्

हृ to take away; to lead; to draw to a distance (1U) A

हरति

ह्रयते

हृत

हृत्वा

हर्तुम्

ह्वे to call upon; to vie with; to invoke; to ask (1U) A

ह्वयति

हूयते

हूत

हूत्वा

ह्वातुम्

Sanskrit-English Glossary

This is a work in progress but my thinking is to put this here to make homework easier. If you see any typos or errors, please message me and I’ll correct or explain. Here is the color coding system: Verbs Verbs with Upasargas Prepositions governing accusative Prepositions governing Instrumental Prepositions governing Ablative Prepositions governing genitive Gender Variations

Verbs w/Dative teaching point.  Verbs that are mentioned in the book to make points about use in other cases are indicated: (+abl.) and (+locative)

Small note is that there is no plan to produce the English-Sanskrit Glossary because one can simply do an English word search on this glossary. I have linked it here if you wish to search only the glossary.

अग्निः m. fire

अग्रम् tip, point

अग्रे in front of (+ gen.)

अजः goat

अट् (1) (अटति) to roam

अण्डः egg

अत एव therefore

अतिथिः m guest

अत्र here

अदस् that (see n. 70)

अद्य today

अधम lowest

अधुना now

अनन्तरम् after (+abl.)

अनिलः wind

अनु after, along (+acc.)

अनुकूल favourable

अनुरागः love

अन्तरा between (+acc.)

अन्तरेण without (+acc.)

अन्तिक near

अन्तिम last

अन्ध blind

अन्नम् food

(॰अन्यः॰अन्या॰अन्यत्) other

अन्यथा otherwise

अन्वच् following

mf(ई)n:(अन्वड् अनूची अन्वक्)

अपराधः offence

अपि even

अप्रतिहत unimpaired

अभितः near (+acc.)

अभिधेयम् name

अम्बु water

अम्भस्  (अम्भः) n. water

अरण्यम् forest

अरिः m. enemy

अरुज् healthy

अर्च् (1) (अर्चति) to worship

अर्थ् (10) (अर्थयते) to request

अर्थः object, riches

अर्ह (1) (अर्हति) to deserve

अलम् enough (+instr.)

अलिः m. bee

अल्प little

अव् (1) (अवति) to protect

अवाच्   southern

mf(ई)n: (॰वाड्, ॰वाची, ॰वाक्)

अश्रु tear [eg. from eye]

अश्वः horse

अष्टन् eight (see n. 130)

अष्टम eighth

mf(ई)n: (॰म ॰मी मम्)

अष्टादशन् eighteen

अष्टादश  eighteenth

mf(ई)n:(-शः शी शम्)            

अस् (2) (अस्ति) to be

अस् (4)(अस्यति) to throw वि-अस् (व्यस्य-ति) to scatter

असमर्थ unable

असिः m. sword

असीम limitless mfn

(॰मः ॰मा, ॰मं)

अस्मद् I (see n. 67)

अहिः m. serpent

अहित harmful

आ from, up to (+abl.)

आकाशः sky

आकुल disturbed

आगमः arrival

अगमनम् arrival

आचारः conduct

आचार्यः preceptor, teacher

आणकःanna(this definition needs help but its in the book like this.)आणक means low, or vile.  Anna means boiled rice.

आत्मन् (आत्मा) m. self

आत्मश्रेयस् (आत्मश्रेयः) n.

Supreme good

आदेशः order

आद्य first

आ-पद् (5) to obtain

आपद् (आपत्) f. adversity

आमन्म् mang

आयुस् (आयुः) n. life

आयुष्मत् long lived

mf(ई)n: (॰मान्, ॰मती,॰मत्)

Sanskrit–English Glossary

आरोग्यम् health

आलसयम् laziness

आशा hope

आशु quick

आश्रमः hermitage

आश्रयः refuge, support

आसनम् seat

आचारः food

आह्लादः joy

इच्छा wish

इति thus

इदम् this (see n. 69)

इन्दुः m. moon

इन्द्रियम् sense

इन्धनम् fuel

इयत् so great, so much

mf(ई)n:(॰यान्, ॰यती, ॰यत्)

इव like

इष् (6) (इच्छति) to wish

इषुः m. arrow

इह here

ईक्ष् (1) (ईक्षते) to see;

परि-ईक्ष् (परीक्षते) to examine; प्रति-ईक्ष् (प्रतीक्षते) to expect

ईदृश such

mf(ई)n: (॰श:, ॰शी, ॰शम्)

ईश्वरः God

उच्चैः loudly

उज्झ् (6) (उज्झति) abandon

उत्तम highest, best

उत्सारणम् driving away

उदच् upward

mf(ई)n: (॰दड् , ॰दीची , ॰दक्)

उदधिः m. ocean

उदार generous, noble

उद्भिद् (उद्भित्) m. plant

इद्यमः effort

उद्यानम् garden

उपरि above (+gen.)

उपानह् (उपानत्) f. shoe

उपायः (the) means

उभयतः on both sides (+acc.)

उरस् (उरः) n. breast

उरु wide

उष् (1) (ओषति) to burn

उषस् (उषाः) f. dawn

उष्ण hot

ऊर्जस् (ऊर्जः) n. vigor

ऊर्मिं f. wave

रच् (ऋक्) f. hymn

ऋणम् debt

ऋणदातृ (ऋणदाता)        

money-lender

ऋते except (+abl.)

ऋत्विज् (ऋत्विक्) m. priest

ऋषिः m. seer

एक one (see n. 126)

एकदा once upon a time

एकादशन् eleven (see n. 130)

एकादश eleventh

mf(ई)n: (॰शः, ॰शी, ॰शम्)

एतद् this (see n. 67)

एतादत् so great, so much

mf(ई)n:(॰वत, ॰वती, ॰वत्)

एव just only

एवम् thus

ऐरावतः Indra’s elephant

ऐश्वर्यम्  power, sway

ओकस् (ओकः) n. house

ओघः flood, heap

ओजस् (ओजः) n. energy

ओदनः boiled rice

ओष्ठः lip

औषधम् medicine

Sanskrit–English Glossary

कः who (see किम्)

ककुभ् (ककुप्) f. direction

कण्ठ: neck

कतर:  which of two

कथ् (10) (कथयति) to tell

कथम् how

कथञ्चित् somehow

कदा when

कदापि sometimes;

न कदापि never

कनकम् gold

कनिष्ठ  youngest

कनीयस् younger

mf(ई)n: (॰यान् ॰यसी ॰यः)

कन्या daughter

कपिः m. monkey

कपोतः pigeon

कमलम् lotus

कम्प (1) (कम्पते) to tremble

करः hand

करिन् (करी) m. elephant

कर्ण् (10) (कर्णयति) to hear

आ-कर्ण् (आकर्णयति) to hear, to listen

कणः ear

कर्तृ (कर्ता) m. doer, master

कर्मन् (कर्म) n. work

कलङ्कः spot

कलहः quarrel

कलिः m. quarrel

कल्याणम् welfare

कविः m. poet

काणः one-eyed

काकः crow

कान्तिः f. beauty

कामः desire

कामदुह् (कामधुक्) granting desires

कायः body

कारणम् cause

कार्य to be done

कार्यम् work, business

कालः time

काव्यम् poem

काश् (1) (काशते) to shine; प्र-काश् (प्रकाशते) to shine

किङ्करः servant

किन्तु but

किम् (कः का किम्) who?

what? (see p.113)

कश्चित्  काचित्  किञ्चित्

काऽपि  कापि   किमपि

some, a certain

कियत् how great? how much?

mf(ई)n: (॰यान्, ॰यती ॰यत्)

किशोर (किशोरि) adolescent

कीदृश of what kind?

mf(ई)n: (॰शः ॰शी ॰शम्)

कुक्कुरः dog

कुतः whence?(from what place or source)

कुत्र where?

कुप् (4) (कुप्यति) to be angry (+dat.)

कुशल skillful, expert

कुस् (4) (कुस्यति) to embrace

कुसुमम् flower

कूपः well

कृ (8) (करोति) to do, to make; अलम् कृ (अलंकरोति) to decorate

कृत् (6) (कृन्तति) to cut

कृतज्ञ grateful

कृतज्ञता gratitude

कृते for the sake of (+gen.)

कृत्रिम artificial

कृपण wretched

कृश lean, emancipated

कृष् (1) (कर्षति) to draw, pull

(6) (कृषति) to plow

कृष्णः Kṛṣṇa

कृष्ण  black

कृष्णाय (कृष्णायते ) to make black

कॄ (6) (किरति) to scatter

क्लृप् (1) (कल्पते) to be fit. to conduce (+dat.)

केलिः f. jest

कोकिलः cuckoo

कोपः anger

कौन्तेयः son of Kunti

Sanskrit–English Glossary

क्रम् (1,4) (क्रामति, क्राम्यति), अति-क्रम् (अतिक्राम्यति) to go beyond, to cross

क्री (9) to buy; (वि-क्री) to sell

क्रीड् (1) (क्रीडति) to play

क्रीदा game

क्रुध् (4) (क्रुध्यति) to be angry (+dat.)

क्रोधः anger

क्रुश् (1) (क्रोशति) to cry

क्रोशः cry, shout

क्लम् (1,4) (क्लामति) क्लाम्यति) to be tired

क्लिश् (4)(क्लिश्यते) to suffer

क्लेशः pain, trouble

क्व where?

क्षण् (8) to hurt

क्षण: moment

क्षयः decay, loss

क्षम् (1,4) (क्षमते क्षाम्यति)

to endure, to forgive

क्षमिन् forbearing

mf(ई)n: (॰मी मिणी मि) 

क्षल् (10) क्षालयति to wash

क्षि (1) क्षयति decay

क्षिप् (6) (क्षिपति) to throw; अधि-क्षिप् (अधिक्षिपति  to abuse; नि-क्षिप् (निक्षपति) to put down;

सम्-क्षिप् (संक्षिपति) to shorten, to summarize

क्षिप्र fast, quick

क्षीण wasted, lean

क्षुद्र small, mean

क्षुध (4) (क्षुध्यति) to be hungry

क्षुध् (क्षुत्) f. hunger

क्षधार्त famished

क्षुभ् (4) (क्षुभ्यति)  to be agitated.

क्षेत्रम् field

खञ्च lame

खण्ड् (10) (खण्डयति) to break

खण्डः piece, section

खन् (1) (खनति) to dig

खननम् digging

खलु indeed, surely

खाद् (1) (खादति) to eat

खिद् (4) (खिद्यते) to be afflicted, depressed

ख्यात known, famous

गङ्गा Ganges

गजः elephant

गण् (10) (गणयति) to count; अव-गण् (अव-गणयति) to despise.

गतिः f. course, gait

गन्तृ goer

mf(ई)n: (॰ता त्री तृ)

गन्धः odor, perfume

गम् (1) (गच्छति) to go; अधि-गम् (अधिगच्छति) to obtain; अव-गम् (अवगच्छति) to know; आ-गम् (आगच्छति) to come; उप-गम् (उपगच्छति) to approach; प्रति-गम् (प्रतिगच्छति) to return

नरिमन् (नरिमा) m. heaviness

गानम् song

गायक singer

गायिका songstress

गाह् (1) (गाहते) to plunge

गिर् (गीः) f. voice

गिरिः mountain

गुणः virtue, quality

गुणग्रहिन् appreciative

mf(ई)n: (॰ही ॰हिणी ॰हि)

गुणरागिन् loving virtue

mf(ई)n: (॰गी ॰ गिनी ॰ गि)

गुणवत् virtuous

mf(ई)n:॰वान् वती  वत्)

गुणिन् virtuous

mf(ई)n: (॰णी ॰णिनी ॰णि)

गुरु heavy, honorable

गुरुः  m. teacher

गुह् (1) (गूहति) to hide

गुहा cave

Sanskrit–English Glossary

गृहम् house

गृहिणी housewife

गौ (1) (गायति) to sing

गोपालः cowherd, Gopala

गौतमः Gautama

गौर white, fair

mf(ई)n: (॰रः ॰री ॰रम्)

 ग्रस् (1) (ग्रेसते) to swallow

ग्रह् (9) (ग्रेसते) to seize

ग्रामः village

घटः jar

घुष् (10) (घोषयति) to proclaim

घृतम् ghee

घ्रा (1) (जिघ्रति) to smell

च and

चकृवस् having done

mf(ई)n: (॰वान् ॰क्रुषी ॰वत्)

चक्रम् wheel

चक्षुस् (चक्षुः) n. eye

चञ्चुः f. beak, also चञ्चू

चटकः sparrow (f.॰का)

चतुर् four (see n. 126)

चतुर्थ fourth

mf(ई)n:(॰थः ॰थी ॰थम्)

चतुर्दशन् fourteen

चतुर्दश fourteenth

mf(ई)n: (॰शः शी शम्)

चन्द्रः moon

न्द्रमस् (न्द्रमाः) m.  moon

चमूः army

चर् (1) (चरति) to move; अप-चर् (अपचरति) to depart; आ-चर् (आ-चरति) to perform

चर्मन् (चर्म) n.  leather

चर्ममय leathern

mf(ई)n: (॰मयः ॰मयी ॰मयम्)

चल् (1) (चलति) to move

चण्डाल:(ली) outcast

चारु lovely, beautiful

चि (5) to collect, to gather

चित्र surprising

चिन्त (10) (चिन्तयति) to think

चिन्मय spiritual

mf(ई)n: (॰मय: ॰मयी ॰मयम्)

चिरात्  for a long time

चिरात् after a long time

चुर् (10) (चोरयति) to steal

चेतस् (चेतः) n. mind

चेष्ट् (1) (चेष्टते) to try

छद् (10) (छादयति) to cover

छद्मन् (छद्म) n. disguise, fraud

छागः goat

छाया shade

छिद् (7) to cut

छिद्रम् hole, crack

जगत् n. world

जग्मिवस् having gone

mf(ई)n: (॰वान् ॰मुषी ॰वत्)

जिघ्रवस् having killed

mf(ई)n: (॰वान् ॰घ्नुषी ॰वत्)

जन् (4) (जायते) to be born

जनः man, person

जनकः father

जननी mother

जन्मन् (जन्म) n. birth

जप् (1) (जपति) to mutter

जरा old age

जलम् water

जल्प (1) (जल्पति) to prattle

जाति: f. race, caste

जानु knee

जामातृ (जामाता) m. son-in-law

जालम् net

जि (1) (जयति) to conquer; वि-जि (विजयते) to vanquish; परा-जि (पराजयते) to defeat

Sanskrit–English Glossary

जिह्वा tongue

जीव् (1) (जीवति) to live

जीवनम् life

जीवितम् life

जेतृ (॰ता त्री तृ) victorious

जॄ (4) (जीर्यति) to grow old

ज्ञ (9) to know

ज्ञानम् knowledge

ज्ञानवत् learned

mf(ई)n: (॰वान्  ॰वती ॰वत्)

ज्ञानिन् learned

mf(ई)n: (॰नी ॰निनी ॰नि)

ज्येष्ठ eldest

ज्योतिस् (ज्योतिः) n. light

ज्योत्स्ना moonlight

ज्वल् (1) (ज्यलति) to glow

झठिति quickly, at once

टगर squint-eyed

टिप्पनी gloss, comment

टीका commentary

डिम्भः young child

डी (1,4) (डयते, डीयते) to fly

तक्रम् buttermilk

तट:  slope, shore

तड् (10) (ताडयति) to beat

तडित्  f. lightning

तण्दुलः(see link) uncooked rice

ततः thence, then

त्र  there

तथा so, thus

तद् (सः सा तद्) that (see n.67)

तदा then

तन् (8) to stretch

तनुः f. body

तन्द्रा fatigue, sluggishness

तन्द्रालु sleepy, sluggish

तप् (1) (तपति) to burn

तपस् (तपः) n. heat, penance

तपस्विन् (॰स्वी) ascetic

तमस् (तमः) n.  darkness

तरुः m.  tree

तरुण youthful

mf(ई)n:(॰ण:  ॰णी ॰णम्)

तर्ज् (10) (तर्जयति-ते) to threaten; परि-तर्ज् (परितर्जति) to threaten

तलम् base, foot

तस्थिवस् having stood

mf(ई)n: (॰वान् ॰स्थषी ॰वत्)

तादृश such

mf(ई)n:(॰शः ॰शीः शम्)

तारा star

तालु palate

तावत् so great, so much

mf(ई)n:(॰वान् ॰वती ॰वत्)

तिर्यच् horizontal

mf(ई)n:(तिर्यङ् तिरश्ची तिर्यक्)

तीरम् bank

तीव्र sharp, violent

तुद् (6) (तुदति) to strike

तुल् (10) (तोलयति) to weigh

तुष् (4) (तुष्यति) to be pleased

तुष्णीम् silently

तृणम् grass

तृतीय third

नृप् (4) (तृप्यति) to satisfy oneself

तृप्तिः f. satisfaction

तृष्णा thirst

तॄ(1) (तरति) to cross

अव-तॄ (अवतरति) to descend

तेजस् (तेजः) n. glow, brilliance

तेजस्विन् spirited, ardent

mf(ई)n:(वी विनी ॰ वि)

त्यज् (1) (त्यजति) to abandon; परि-त्यज् (परित्यजति) to give up, to forsake

तयम् group of three

Sanskrit–English Glossary

त्रयोदशन् thirteen

त्रयोदश thirteenth

mf(ई)n: (॰शः ॰शी शम्)

त्रि three (see n. 126)

mfn:(॰त्रयः ॰तिस्रः ॰त्रीणि)

त्वर् (1) (त्वरते) to hasten

दंश् (1) (दशति) to bite

दक्ष competent, skilful

दणड् (10) (दण्डयति) to punish

दण्डः stick

दन्तः tooth

दस् (4) (दाम्यति) to tame

दया compassion, mercy

दरिद्र poor, needy

दर्शनम् sight, vision

दशन् ten

दशम tenth

mf(ई)n:(॰मः ॰मी ॰मम्)

दह् (1) (दहति) to burn

अव-दह् (अवदहति) to burn down

दा (1) (ददाति / यच्छति) to give

आ-दा to receive

प्र-दा to offer***

दानम् gift

दातृ giver, generous

mf(ई)n:(॰ता ॰त्री ॰तृ)

दारु wood m. or n. in golden dict.

दासः servant

दासी maid servant

दिनम् day

दिव् (4) (दीव्यति) to play

दिवसः day

दिवा by day

दिश् (6) (दिशति) to show; आ-दिश्  (आदिशति) to command; उप-दिश (उपदिशति) to instruct, to advice

दिश् (दिक्) f. direction

दीप् (4) (दीप्यते) to shine; सम्-दीप् (संदीप्यते) to  burn, to glow

दीर्घ long

दीर्घसूत्रता slowness

दुःखम् misery

दुर्जनः wicked man

दुर्लभ difficult to get

दुहितृ (दुहिता) f. daughter

दूतः messenger

दूर distant

दूरम् far away (+abl.)

दूरात् दूरतः from afar

दृ (6) (द्रियते) आ-दृ (आद्रियते) to honor

दृढ firm

दृश् (1) (पश्यति) to see

दॄ (9) to tear, to split

देवः god

देहः body

दैवम् fate

दोषः fault

द्युत् (1) (द्योतते) to shine

द्रु (1) (द्रवति) to run, to melt

द्वयम् pair

द्वादशन् twelve

द्वादश twelfth

mf(ई)n:(॰शः ॰शी शम)

द्वार् (द्वाः) f. door

द्वि (द्वौ द्वे द्वे) two (see number 126)

द्वितीय second

द्विष् (द्विट्) m. enemy

धनम् wealth

धनवत् rich (person)

mf(ई)n:(॰वान् ॰वती ॰वत्)

धनिन् rich

mf(ई)n:(॰नी ॰निनी ॰नि)

धनुस् (धनुः) n. bow

धर्म: duty, law, virtue

धा (3) to put; अभि-धा to address; नि-धा to lay down

धातृ (धाता) m. creator

धात्री nurse

धान्यम् grain

धाव् (1) (धावति) to run; अभि-धाव् (अभिधावति)  to attack

Sanskrit–English Glossary

धिक् fie on (+acc.)

धीमत् talented, prudent

mf(ई)n: (॰मान् ॰मती ॰मत्)

धीर steadfast

धुर् (धूः) f. yoke

धूर्तः rogue

धूलिः f. dust

धृ (1) (धरति-ते) to hold

धृ (10) (धारयति) to owe

धेनुः f. cow

ध्मा (1) (धमति) to blow

ध्यै (1) (ध्यायति) to meditate

न not

नक्तम् at night

नगरम्, नगरी city

नद् (1) (नदति) to sound

नदी river

ननान्दृ (ननान्दा) f. husband’s sister

नप्तृ (नप्ता) m. grandson

नम् (1) (नमति) to salute

नमः honor, salutation to (+dat.)

नरः man

नव new

नवम ninth

mf(ई)n: (॰मः ॰मी ॰मम्)

नवदशन् nineteen

नवदश nineteenth

mf(ई)n: (॰शः ॰शी ॰शम्)

नश् (4) (नश्यति) to perish

नह् (4) (नह्यति) to bind

नामन् (नाम) n. name

नाम by name

नारी woman

नाशः destruction

निकषा near (+acc.)

नित्य constant, regular

निद्र sleep

निधिः m. treasure

निन्द् (1) (निन्दति) to blame

निनीवस् having led

(I think there is a problem with this one)***

(॰वान् ॰न्युषी ॰वत्)

निपुण skilled

निरपराध innocent

निर्गुण worthless

निर्दय pitiless

निष्करुण pitiless

निःसंशयम् certainly

नी (1) (नयति) to lead; आ-नी (आनयति) to bring; परि-नी

(परिणयति) to marry

नीच low

नीतिः f. conduct

नीरुज healthy

नील blue

नृत् (4) (नृत्यति) to dance

नृपः king

नृपतिः king

नेतृ (नेता) m. leader

नेत्रम् eye

न्यच् low

mf(ई)n: (न्यड् नीची नयक्)

पक्षः side, wing

पक्षिन् (पक्षी) m. bird

पङ्कम् mud

पच् (1) (पचति) to cook

पञ्चदश fifteenth

mf(ई)n:(॰श ॰शी ॰शम्)

पञ्चन् five (see n.130)

पञ्चम fifth

mf(ई)n:(॰मः ॰मी ॰मम्)

पटु cleaver

पठ् (1) (पठति) to read

पत् (1) (पतति) to fall

परि-पत् (परिपतति) to fly around

पत्नी wife

पत्रम् leaf, letter

पथ्य wholesome

पद् (4) (पद्यते) to go; वि-पद् (विपद्यते) to fall into adversity; सम्-पद् (संपद्यते) to prosper.

पदम् step, place

पयस् (पय:) n. water, milk

पर  other

Sanskrit–English Glossary

परतः beyond (+abl.)

परशुः m. axe

पराक्रमः valor, exploit

पराच् turned away

mf(ई)n: (॰राङ् ॰राची ॰राक्)

 परिव्राज् (परिव्राट्

 ) m. mendicant

रिषद् (परिषत् ) f.  assembly

परिहर्तव्य to be avoided

परुष hard, rough

पर्वतः mountain

पशुः m. beast

पश्चात् behind (+gen.)

पा (1) (पिबति) to drink

पा (2) to protect

पाठः lesson

पाणिः m. hand

पात्रम् vessel

पादः foot

पापम् sin-”it’s a sin to translate this way.” -Swaminiji

पारिषदः courtier

पाल् (10) (पालयति) to protect

पितृ (पिता) m. father

पीड् (10) (पीडयति) to oppress, to torment

पीत  yellow

पीन fat

पुण्यम् merit

पुत्रः son

पुनर् (पुनः) again

पुरतः in front (+gen.)

पुर् (पू: ) f. city

पुरा formerly

पुरुषः man

पुरुषकारः human effort

पुष् (4) (पुष्यति) to nourish

पुष्पम् flower

पुस्तकम् book

पूज् (10) (पुजयति) to worship

पूर्वम् before (+abl.)

पृथिवी earth

पृथु wide

पृृ (3) to fill

प्रच्छ (6) (पृच्छति) to ask; आ-प्रच्छ् (आप्रच्छते) take leave

प्रति towards (+acc.)

प्रत्यच्backward, western

mf(ई)n: (॰त्यङ् ॰तीची ॰त्यक्)

प्रत्युद्यमः reaction, remedy

प्रथम first

प्रभवः origin

प्रभुः m. lord, master

प्रभूत much, many

प्रतत्नः effort

प्रशमः cessation

प्रशमं नी to check

प्रसन्न favorable

प्रसादः favor

प्राक् before (+abl.)

प्राच् forward, eastern

mf(ई)n:(प्राङ् प्राची प्राक्)

प्रातर् (प्रातः) early

प्रावृष् (प्रावृट्) f. monsoon

प्रासादः palace

प्रिय dear

प्री (10) (प्रीणयति) to please

प्रेमन् (प्रेमा, प्रेम) m., n. love

फटः hood of a snake

फल् (1) (फलति) to bear fruit

फलम् fruit

फलवत् fruitful

mf(ई)n:(॰वान्  ॰वती ॰वत्)

फुल्ल blossoming

फेणः foam

बन्ध् (9) to bind

बन्धुः relative, friend

बलम्  strength

बलवत् strong

mf(ई)n:(॰वान् ॰वती ॰वत्)

लिन्

बलाक:-  काम् crane

बहिः outside (abl.)

बहु much, many

Sanskrit–English Glossary  

बालः बालकः boy

बाला बालिका girl

बाहुः arm

बिन्दुः m. drop

बिलम् hole

बुद्धिः f. intelligence

बुद्धिमत् intelligent

mf(ई)n:(॰मान् ॰मती ॰मत्)

बुध् (1,4) (बोधति बुध्यते)

to know; प्र-बुध् (प्रबोधति प्रबुध्यते) to awake

बुधः wise man

बुभुक्षित famished

ब्रह्मन् (ब्रह्म) n. the absolute

ब्रह्मन् (ब्रह्मा) m. Brahmā

ब्राह्मणः brahmin

भक्तिः f. devotion

भक्ष् (10) (भक्षयति) to eat

भगवत् (भगवान) God

भगिनी sister

भज् (1) (भजति) to divide

भञ्ज् (7) to break

भद्रम् fortune

भयम् fear

भयंकर fearful

भर्तृ (भर्ता) m. lord, husband

भवत् (॰वान् ॰वती) your honor (see n. 91)

भवनम् house, abode

भस्मन् (भस्म) n. ashes

भागवतः devotee

भारः burden

भार्या wife

भाष् (1) (भाषते) to speak

भाषा speech, language

भिद् (7) to split

भुज् (7) to eat, to enjoy

भुजगः -नी serpent

भुवनम् world

भू (1) (भवति) to be, to become; अनु-भू (अनुभवति) to feel, to enjoy; उद्-भू (उद्भवति) to arise; परि-भू (परिभवति) to overcome; प्र-भू (प्रभवति) to prevail

भूतिः f. prosperity

भूभृत् m. king (भृत्  means supporting per dictionary)

भूमिः f. earth

भूष् (10) (भूषयति) to adorn

भूषणम् ornament

भृ (1) (भरति) to support

भोगः enjoyment, pleasure

भोजनम् meal

भ्रंश् (4) (भ्रश्यति) to fall

भ्रम् (1,4) (भ्रमति भ्राम्यति)

to roam, to err

मतिः f. mind

मतिमत् prudent

mf(ई)n:(॰मान् ॰मती ॰मत्)

मत्स्य:  fish

मद् (4) (माद्यति) to rejoice

मधु honey

मधुलिह् (मधुलिट्) m. bee

ध्य middlemost, mediocre

मन् (4) (मन्यते) to think

मनस् (मनः) n. mind

मनोरथः wish, desire

मन्त्र् (10) (मन्त्रयते) to consult

मन्त्रः sacred text, spell

 मन्त्रिन् m. minister

मयुरः peacock

मयूरी peahen

मरुत् wind

मलहारकः sweeper

महत् great

mf(ई)n:(॰हान् ॰मती ॰हत्)

महिमन् (महिमा) m. greatness

महिला woman

मा not (with imperative)

Sanskrit–English Glossary

मा (2) to measure; निस-मा (निर्मा) to build

मांसम् flesh

मातृ (माता) f. mother

मानय (मानयति)

संमानयति to honor

मार्ग् (10) (मार्गयति) to seek

मार्गः path

माला garland

मासः month

मित्रम् friend

मिल् (6) (मिलति) to join

मुक्तिः f. salvation/freedom

मुखम्  mouth, face

मुच् (6) (मुञ्चति) to release

मुद् (1) (मोदते) to rejoice

मुद्रा coin, seal

मुनिः m. sage

मुह् (4) (मुह्यति) to faint

मूर्खः fool

मूर्घन् (मूर्घा) m. head

मूषकः rat, mouse

मृ (6) (म्रियते) to die

गृग् (10) (मृगयते) to seek

मृगः deer

मृत dead

मृत्युः m. death

मृदु  soft

मृन्मय earthen

mf(ई)n:(॰मयः ॰मयी मयम्)

मेघः cloud

मोह:  delusion

यज् (1) (यजति) to sacrifice

यज्ञः sacrifice

त् (1) (मतते) to attempt

यत्र where

यथा तथा just as…so too

यत् who, which, what

(यः या यत्) (see n. 114)

यदा when

यदि if

यम् (1) (यच्छति) to restrain

यशस् (यशः) n. fame

या (2) to go

याच् (1) (याचते) to beg

यावत् (॰वान् ॰वती वत्)

…तावत् (॰वान् ॰वती ॰वत्) as much as यावत्…तावत् while

युज् (7) to join

युध् (4) (युध्यते) to fight

युद्धम् war, battle

युष्मद् thou, you (see n. 67)

योजनम् eight miles

रक्ष् (1) (रक्षति) to protect

रक्षितृ (रक्षिता) m. protector

रघुः Raghu(proper name)

रच् (10) (रचयति) to arrange, to compose

रज्जुः f. rope

रत्नम् jewel

रथः chariot

रभ् (1) (रभते); आ-रभ् (आरभते)) to begin

रम् (1) (रमते) to sport

रम्भा plantain-tree

रविः m. sun

रश्मिः m. ray

रहसि secretly

राज् (1) (राजते) to shine

राजन् (राजा) m. king

राजवल्लभ:  courtier, king’s favorite

राज्ञी queen

रात्रिः f. night

रामः Rāma

राशिः m. heap

रुच् (1) (रोचते) to please (see n. 44)

रुद् (2) to cry

रुध् (7) to obstruct

रुधिरम् blood

रुह् (1) (रोहति) to grow; आ-रुह् (आरोहति) to climb, to mount

रूप्यम्  rupee

रेखा  line, series

रेणु:  f. dust, pollen

रोगः disease

Sanskrit–English Glossary

रोगिन् sick

mf(ई)n:(॰गी ॰गिणी ॰गि)

रोदनम् weeping

लघु light (also short)

लङ्घ् (1) (लङ्घति) to leap

लज्ज् (6) (लज्जते) to be ashamed

लज्जा shame

लता creeper

लभ् (1) (लभते) to receive, to obtain

लाभः acquisition

लिख् (6) (लिखति) to write

लिप् (6) (लिम्पति) to smear, to anoint

ली (9) to adhere, stick

लुट् (4) (लुट्यति) to wallow

लुप् (6) (लुम्पति) to break

लुभ् (4) (लुभ्यति) to covet

लू (9) to cut

लोक् (10) (लोकयति) अव-लोक् (अवलोकयति) to see, to observe

लोकः world

लोभः greed

लोमन् (लोम) n. hair

लोल fickle, anxious

वंशः race, family

वक्तृ (वक्ता) m. orator

वक्तृ eloquent

mf(ई)n:(वक्ता वक्त्री वक्तृ) 

वच् (2) to speak

वचनम् saying

वणिज् (वणिक्) m. merchant

वद् (1) (वदति) to speak; वि-वद् (विवदते) to disagree, to dispute

वधः killing, murder

वधू: wife, woman

वनम् forest

वन्द् (1) (वन्दते) to salute

वप् (1) वपति to sow

वयुस् (वयुः) n. age

वराहः boar

वर्णः color, caste

वर्त्मन् (वर्त्म) n. path

वर्षम् year

वस् (1) (वसति) to dwell

वस्तव्य to be dwelt in

वसु n.wealth

वस्तु thing, object

वस्त्रम् garment

वह् (1) (वहति) to bear,carry to flow

वा or

वाच् (वाक्) f. speech

वाणी voice

वापी well(reservoir)

वायुः m. wind

वारि water

विघ्नः obstacle

वित्तम् money, riches

विद् (4) (विद्यते) to be

विद्या knowledge

विद्युत्  f. lightning

विद्वस् learned

mf(ई)n:(॰वान् ॰दुषी ॰वत्)

विधिः m. fate

विनयः modesty

विना without (+acc. instr. or abl.)

विनोदः diversion, passtime

विपद् (विपत्) f. adversity

विप्रः brahmin

विमूढ bewildered

विवाहः wedding

विश् (6) (विशति) to enter; अभो-नो-विश् (अभिनिविशते) to resort to (+acc.); उप-विश् (उपविशति) to sit; प्र-विश् (प्रविशति) to enter

विश् (विट्) Vaiśya

विश्वम् universe

विषण्ण dejected

विषम् poison

Sanskrit–English Glossary

विष्वच् all-pervading

mf(ई)n: (विष्वङ् विषूची विष्वक्)

वीरः hero, warrior

वृकः wolf

वृक्षः tree

वृत् (1) (वर्तते) to be, to exist; नि-वृत् (निवर्तते) to desist from; परि-वृत् (परिवर्तते) to turn, to change; प्र-वृत् (प्रवर्तते) to proceed, to begin

वृथा in vain

वृद्ध old

वृद्धत्वम् old age

वृध् (1) (वर्धते) to increase

वेधस् (वेधाः) m. creator

वेप् (1) (वेपते) to sake, to tremble

वेश्मन् (वेश्म) n. house

वैद्यः doctor

व्यध् (4) (विध्यति) to pierce

व्यसनम् loss, misfortune

व्याघ्रः tiger

व्याघ्री tigress

व्याधित sick

व्रज् (1) (व्रजति) to go, to walk

व्रतः, व्रतम् vow, promise

शंस् (1) (शंसति) to praise

शक् (5) to be able

क्तिः f.  strength, power

शक्य able to be done

शठः rogue

शताब्दम् century

शत्रुः m. enemy

शनैः slowly

शप् (1) (शपति) to curse

शब्दः sound, noise

शम् (4) (शाम्यति) to become quiet, to stop

शरः arrow

शरद् f. autumn

शरीरम् body

शर्वरी night

शशिन् (शशी) m. moon

शस्त्रम् weapon

शाखा branch

शान्तिः f. peace

शास्त्रम् sacred book, science

शिक्ष् (1) (शिक्षते) to learn

शिखरः summit

शिरस् (शिरः) n. head

शिशुः m. baby, child

शिष्यः pupil

शीत cold

शीर्षम् head

शीलम् character

शुच् (1) (शोचति) to grieve

शुचि pure

शुष् (4) (शुष्यति) to dry

शूरः hero

शृगालः jackal

शोभा splendor

श्रम् (4) (श्राम्यति) to be tired

श्रि (1) (श्रयति) to reach; आ-श्रि (आश्रयति) to depend on, to have recourse

श्रीमत् rich fortunate

mf(ई)n: (॰मान् ॰मती ॰मत्)

श्रु (5) to hear

श्रोतृ (श्रोता) m. hearer

श्रोत्रियः one who has mastered the teaching method of Vedanta

श्लोघ् (1) (श्लोघते) to praise

श्लिष् (4) (श्लिष्यति) to embrace

श्वश्रूः mother-in-law

श्वः tomorrow

श्वेत white

षष् (षट्) six  (see n. 130)

ष्ष्ठ sixth

mf(ई)n: (षष्ठः षष्ठी षष्ठम्)

Sanskrit–English Glossary

षोडश sixteenth

mf(ई)n:(॰शः ॰शी ॰शम्)

षोडशन् sixteen

संसद् (संसत्) f. assembly

सकृत् once

सख्यम् friendship

सजल having water

सत्वम् being

सत्यम् truth

सद् (1) (सीदति) to sit; प्र-सद् (प्रसीदति) to be favorable; वि-सद् (विषीदति) to be afflicted, depressed

सदस् (सदः) n. abode, residence

सदृश similar

mf(ई)n: (॰शः ॰शी ॰शम्)

सन्ध्या twilight

सपदि at once

सप्तन् seven

सप्तम seventh

mf(ई)n: (॰मः ॰मी ॰मम्)

सप्तदश seventeenth

mf(ई)n: (॰शः ॰शी ॰शम्)

सप्तदशन् seventeen

सप्ताहः week

सभा court, assembly

समक्षम् in the presence of (+gen.)

समम् with (+instr.)

समयः time, contract

समया near (+acc.)

समर्थ able

समिध् (समित्) f. fuel

समीपम् near (+gen.)

सुमुद्रः sea

सम्पद् (सम्पत्) f. wealth, prosperity

सम्यक् well, properly

सम्यच् right, proper

mf(ई)n: (सम्यङ् ॰मीची ॰म्यक्)

सम्राज् (सम्राट्) m. emperor

सरित्  f. river

सर्पः serpent, snake

सर्व all (see n. 96)

सर्वतः on all sides (+acc.)

सर्वत्र everywhere

सर्वदा always

सवितृ (सविता) m. sun

सह् (1) (सहते) to endure

सह with (+instr.)

सहसा suddenly

साधु good, holy

साधुः m. holy man

सानन्दम् cheerfully

सान्त्व् (10) (सान्त्वयति) to appease, to console

सारथिः  m. charioteer

साशंकम् with fear

सिंहः lion

सिंही lioness

सिच् (6) (सिञ्चति) to sprinkle

सिध् (4) (सिध्यति) to reach, to succeed

सीता Sītā

सुखम् happiness

सुगन्धि-fragrant

mf(ई)n: (न्धिः; न्न्धिी ; न्धि)

सुदुर्लभ very difficult to obtain

सुप्त asleep

सुमतिः f. kindness

सुमति wise

सुमनस् benevolent

mf(ई)n: (॰नाः ॰नाः ॰नः)

सुमनस् (सुमनाः) m. learned man

सुरभि fragrant

सुवर्णम्  gold

सुहृद् (सुहृत्) m. friend

सूर्यः sun

सृ (1) (सरति) to move; अनु-सृ (अनुसरति) to follow

सृज् (6) (सृजति) to create

सृष्टिः f. creation

सेतुः m. bridge

सेना army

सेनापतिः m.  general

सेव् (1) (सेवते) to serve

Sanskrit–English Glossary

सैनिक: soldier

सोपानम् ladder

सौन्दर्यम् beauty

स्कन्धः shoulder

स्तु (2) to praise

स्था (1) (तिष्ठति) to stand; अधि-स्था (अधितिष्ठति) to occupy, to dwell (+acc.); उद्-स्था (उत्तिष्ठति) to rise

स्थानम् place

स्थित standing

स्थिर firm, steadfast

स्थूल big, large

स्ना(2) to bathe

स्निह् (4) (स्निह्यति) to love (+locative)

स्पनद् (1) (स्पन्दते) to throb

स्पर्धा rivalry

स्पृश् (6) (स्पृशति) to touch

स्पृह् (10) (स्पृहयति) to desire (+dat.)

स्मि (1)(स्मयते) to smile; वि-स्मि (विस्मयते) to be surprised

स्मृ (1) (स्मरति) to remember; वि-स्मृ (विस्मरति) to forget

स्मृतिः f. remembrance, law-book

स्रज् (स्रक्) f. garland

स्र (1) (स्रवति) to flow

स्व one’s own

स्वप् (2) to sleep

स्वप्नः dream

स्वभावः nature

स्वर्गः heaven

स्वमृ (स्वसा) f. sister

स्वस्ति hail! (+dat.)

स्वस्थ healthy

स्वाद् (1) (स्वादते) to taste

स्वादु sweet

स्वामिन् (स्वामी) m. lord, husband

हंसः swan

हंसी female swan

हत killed

हन् (2) to kill; प्रति-हन् to strike; वि-हन् to disturb

हनुः f. jaw

हनुमत् (हनुमान्) Hanumān

हरिः m. Hari

हरिणः deer

हरिणी female deer

हरित green

हलम् plow

हविस् (हविः) n. oblation

हस् (1) (हसति) to laugh; परि-हस् (परिहसति) to laugh at

हा (3) to abandon

हातव्य to be avoided

हारः necklace

हास्यम् ridicule

हि for, indeed

हिमवत् (हिमवान्) Himālaya

हृ (1) (हरति) to take away; परि-हृ (परिहरति) to avoid; प्र-हृ (प्रहरति) to strike; सम्-हृ (संहरति) to collect

हृदयम् heart

ह्र्दः lake

ह्वे (1) (ह्वयति) to call

Prepositions governing Accusative

अति

above

परितः

around

निकषा

near

अनु

after, along

सर्वतः

on all sides of

विना

without

अभि

near

उभयतः

on both sides of

अन्तरेण

without , concerning

उप

near, below

धिक्

fie on

अन्तरा

between

अभितः

near, in front of

समया

near

प्रति

to, towards

Prepositions governing Instrumental

Particles used w/Instrumental

विना

without

सह

with

अलम् and  कृतम्

enough

Participles used w/ Dative

नमः

salutations

स्वस्ति

hail to

Prepositions governing Ablative

प्राक्

before, to the east

प्रभृति

since

प्रति

to, towards

पूर्वम्

before

बहिः

outside

until, since

अनन्तरम्

after

ऋते

except

विना

without

Prepositions governing Genitive

उपरि

above

अधः

below

पुरतः

in front of

पश्चात्

behind

परतः

beyond

अग्रे

in the presence of

समक्षम्

in the presence of

कृते

for the sake of

शिव सित्राणि

 Systematic Index with links instead of page numbers. (Internal Links to be added)

  1. The Sanskrit Alphabet

Vowels ; Consonants ; Consonants followed by vowels; Compound consonants; Numerical Figures; siva sutras; good(better than Antoine’s) online akṣara mālā

  1. Euphonic Combination (Sandhi)
  1. Vowel Sandhi: Guṇa and Vṛddhi
  2. Sandhi of similar simple vowels
  3. Sandhi of dissimilar vowels
  4. Sandhi of Diphthongs and vowels
  5. Special Sandhi rules
  1. for the augment;  augment when verb begins in a vowel
  2. operating in conjugations: 1st conj.; 4th conj.; 6th conj.; Internal Sandhi for guṇa diphongs in 1st and 10th gaṇa), आत्मनेपदि terminations;  imperfect, Imperative Mood
  3. Absence of vowel sandhi–exceptions to vowel sandhi; special अमी rule
  1. Visarga Sandhi: 15, overview; Visarga standing for final र् -54: Absence of visarga sandhi in saḥ / eṣaḥ - 67  
  2. Consonant Sandhi: Change of न् to ण्-17; change of स् to ष्-45; Final consonants allowed-72(1, 2, 3); Hard and soft consonants-72 (4, 5, 6); final म्-15; Final न्-87; Dentals combined with palatals, cerebrals and ल्-88; तरान; transfer of aspiration - 77 (7)

  1. Declension
  1. Stem ending in vowels: Masculine and Neuter nouns in अ–10 and 11; Feminine nouns in आ–38; Masculine nouns in इ and उ–28; Feminine nouns in इ and उ–50; Feminine nouns in ई–38; Feminine nouns in ऊ–58; Masculine and Feminine nouns in ऋ–52 and 53; Neuter nouns in इ, उ, and ऋ।–64

  1. Stems ending in consonants: Nouns and Adjectives with one stem–74-77 ; Nouns and Adjectives with two stems–79-83, 85, 89-92, 94 ; Nouns and Adjectives with three stems–97 -107

  1. Formation of the Feminine:  66, 108-112
  2. Degrees of Comparison: 93-94
  3. Numerals: from 1 to 19: 126, 130, 131
  4. Pronouns: Personal–67; Demonstrative–67, 69-70; Relative–114; Interrogative–113; Pronominal Adjectives –96
  5. Indeclinables: Prepositions–37; Adverbs–128
  6. Conjugation
  1. Generalities–6; the augment–47
  2. Conjugational Tenses and Moods
  1. Generalities: 34
  2. Terminations: 8, 40 (atmanepada present), 48(imperfect), 55 (imperative), 59 (potential)
  3. 1st Conjugation (भवादि) 6-9, 18
  4. 4th Conjugation (दिवादि) 16, 18
  5. 6th Conjugation (तुदादि) 23-25
  6. 10th Conjugation (चुरादि) 32-33

In addition, this topic is discussed: 34 (1st, 4th, 6t, 10th conjugations at a glance), 46 (imperfect)-49 (imperfect conjugations), 55-56, 59(potential mood)-60(potential mood conjugations)

  1. The Passive
  1. Present, Imperfect, Imperative, and Potential–68, 71 (3)
  1. Participles
  1. Present participle active and passive (शतृ and शानच्)–83
  2. Perfect participle passive (क्त)–85
  3. Indeclinable past participle (क्त्वा and ल्यप्)–115
  1. Infinitive (तुमुन्)–122
  1. Syntax
  1. The cases: Nominative–13; Accusative–14; Instrumental–21; Dative–22; Ablative–29; Genitive–30; Genitive Absolute–119; Locative–35; Locative Absolute–117-118; Vocative–36
  2. Agreement of the adjective–66
  3. Tenses and Moods: Present–8; Imperfect–46; Imperative Mood–55; Potential Mood–59, 61-Illustrations of the imperative and potential mood
  4. Participles: Present and Perfect Participles–86; Indeclinable Past Participle–116
  5. Infinitive–123
  6. The Passive Voice: Change of voice–71, 86(2), 116; Passive impersonal–71, 83(3)(present passive)
  7. The Subordinate-Clause: Noun-Clause–124: Adjective-Clause–125; Adverb-Clause–127-129

Class Stotrāṇi

Stotram Definition -  comes from स्तु - 2U - to praise

स्तवनात् त्रायते इति स्तोत्रम (stavanāt trāyate iti stotram)

that which protects because of praise.

  1. śrīsaṅkaṭanāśanagaṇeśastotram (click on title to go to)

traditionally chanted on the 4th day of the waning and waxing moon, two times a month in all Gaṇeśa temples. It destroys (nāśana) all the sorrows(saṅkaṭa). It contains a list of 12 names of Lord Gaṇeśa

  1. śrīśāradāstotram

Innovation and praise of śrī śāradāstotram of kaṣmir

  1. gurvaṣṭakaṃ stotram

guru + aṣṭakam (8 Ślokas) - extolls the virtues of the guru

  1. madhurāṣṭakam

A wonderful hymn describing Śrī Kṛṣṇa in one name after another as being madhura - sweet

  1. kālabhairavaṣṭakam

The chanting of this is very good for people who want self-growth, who want the deliverance from samsāra. Also good for people who are grieving.

rava means terrible sound; kāla-time ending. ; Bhairava is from भी Dhātu - to fear, to dread, to be afraid of. And what is the scariest? 

श्रीसङ्कटनाशनगणेशस्तोत्रम्

Śrīsaṅkaṭanāśanagaṇeśastotram

नारद उवाच।

nārada uvāca |

प्रणम्य शिरसा देवं गौरीपुत्रं विनायकम् |

भक्तावासं स्मरेन्नित्यमायुःकामार्थसिद्धये ॥१॥

praṇamya śirasā devaṃ gaurīputraṃ vināyakam

bhaktāvāsaṃ smarennityamāyuḥkāmārthasiddhaye (1)

praṇamya - म्य suffix; having saluted; शिरसा 3/1 - with the head

What is being saluted? 2/1 Set:

devam - The effulgent one - you see radiance

gaurīputram - The son of Gauri (Gauri also means effulgence)

vināyakam - The leader - nayaka - from नी 1U, suffix is अक, like तृच् where it makes the word into an -er ending in English. Leader in the sense of being invoked first.  He also could be seen as the leader of gaṇas(all the beings).

bhaktāvāsam - Where does he live? in the devotee; the one whose home is the (heart) of the devotees.

smaret III/1 - optative; may (one) remember; nityam - at all times

4th case - āyuḥkāmārthasiddhaye - for success with these goals

āyuḥ  - Long life;

kāmā - the desirable;

artha - the things that bring security.

प्रथमं  वक्रतुण्डं च एकदन्तं द्वितीयकम्।

तृतीयं कृष्णपिण्गाक्षं गजवक्त्रं चतुर्थकम् ॥२॥

prathamaṃ vakratuṇḍaṃ ca ekadantaṃ dvitīyakam,

tṛtīyaṃ kṛṣṇapiṇgākṣaṃ gajavaktraṃ caturthakam (2)

2nd case set: first 4 names -

the verb refers back to स्मरेत् - may you remember.

  1. prathamam - first (in the list of names)
  1. vakratuṇḍam - the one with the curved trunk;
  2. ca - and
  1. dvitīyakam - second name
  1. ekadantam - the one having one tusk
  1. tṛtīyam - third
  1. kṛṣṇapiṇgākṣam - the one with
  1. kṛṣṇa - dark-colored + piṇga - reddish + akṣa - eye
  1. caturthakam - fourth
  1. gajavaktram - The one with the face (vaktra) of an elephant.

लम्बोदरं पंचमं च षष्ठं विकटमेव च।

सप्तमं विघ्नराजं च धूम्रवर्णं तथाष्टमम् ॥३॥

lambodaraṃ pañcamaṃ ca ṣaṣṭhaṃ vikaṭameva ca

saptamaṃ vighnarājaṃ ca dhūmravarṇaṃ tathāṣṭakam (3)

  1. pañcamam - 5th name
  1. lambodaram - the one with the big belly, means it fits everything, symbolizes the whole jagat.
  1. lamba - big  + udara - belly
  1. ṣaṣṭham - 6th name
  1. vikaṭam - To the one who is extremely clever and not easily predictable; eva ca - not mentioned - perhaps meter filler
  1. saptamam - 7th name
  1. vighnarājam ca - the one who is the king of the obstacles. The one who creates obstacles in the form of the jiva’s results.
  1. aṣṭamam - 8th name
  1. Dhūmravarṇam- the one who is smokey-colored
  2. Dhūm - smoked; varṇam - color

tatha - in the same manner


नवमं भालचन्द्रं च दशमं तु विनायकम्।  

एकादशं गणपतिं द्वादशं तु गजाननम ॥४॥

navamaṃ bhālacandraṃ ca daśamaṃ tu vināyakamam

ekādaśaṃ gaṇapatiṃ dvādaśaṃ tu gajānanam(4)

  1.  navamam - 9th name
  1. bhālacandram - Baby moon; means the one who sports the crescent moon, just as the father. + ca (and)
  1. daśamaṃ tu
  1. vināyakamam - The leader (saw before)
  1.      ekādaśam - 11th
  1. gaṇapatiṃ - the one who is the lord of these groups - (gaṇāḥ)
  1. gaṇa means group + pati - lord
  1. dvādaśaṃ - 12th
  1. gajānanam - elephant faced. + tu

Phala Śruti

द्वादशैतानि नामानि त्रिसन्ध्यं यः पठेन्नरः।

न च विघ्नभयं तस्य सर्वसिद्धकरं प्रभो ॥५॥

dvādaśaitāni nāmāni trisandhyaṃ yaḥ paṭhennaraḥ

na ca vighnabhayaṃ tasya sarvasiddhikaraṃ prabho (5)

dvādaśa - 12 ; etāni - these; nāmāni - names

tri-sandhyam - the three Sandhis: Dawn, Noon, Dusk

yaḥ -  from yad śabdaḥ 1/1 → he who

paṭhet - the one who studies or reads (these 12 names)-लिङ् III/1;

naraḥ - person; na ca - and furthermore

vighna - obstacles; Bhayam - fear → fear of obstacles (for the one who chants there is no fear of obstacles)

tasya - for him

sarva-siddhi-karam - the one who only does auspicious successful things. The Vighnarāja who places the obstacles is also the one who takes away the obstacles who we are invoking.  Then they are no longer fearful.

prabho - O Lord S/1 (this wasn’t translated in class); i think this goes with the optative mood sense of paṭhet, as a plee, but just a guess.

विद्यार्थी लभते विद्यां धनार्थी लभते धनम्।

पुत्रार्थी लभते पुत्रान्मोक्षर्थी लभते गतिम् ॥६॥

vidyārthī labhate vidyāṃ dhanārthī labhate dhanam

putrārthī labhate putrān mokṣarthī labhate gatim (6)

vidyārthī  - the asker of knowledge-student

labhate - gains vidyām - knowledge.

dhanārthī - the asker of wealth (labhate) gets (dhanam) wealth.

putrārthī labhate putrān - the asker of children gets children.

mokṣarthī labhate gatim - the asker of freedom gets freedom.

जपेद्गणपतिस्तोत्रं षड्भिर्मासैः फलं लभेत्।

संवत्सरेण सिद्धिं च लभते नात्र संशयः ॥७॥

japedgaṇapatistotraṃ ṣaḍbhirmāsaiḥ phalaṃ labhet

saṃvatsareṇa siddhiṃ ca labhate nātra saṃśayaḥ (7)

japedgaṇapatistotram - when one recites chant Gaṇaptistotram

ṣaḍbhirmāsaiḥ - within 6 months

phalaṃ labhet - you will obtain what you want.

saṃvatsareṇa siddhiṃ ca - Inside a year.

labhate - obtains

na atra saṃśayaḥ - no doubt you will get the results.


अष्टभो व्राह्मणेभ्यश्च लिखत्वा यः समर्पयेत्।

तस्य विद्या भवेत्सर्वा गणेशस्य प्रसादतः ॥८॥

aṣṭabho brāhmaṇebhyaśca likhitvā yaḥ samarpayet

tasya vidyā bhavet sarvā gaṇeśasya prasādataḥ (8)

Chain letter portion

aṣṭabho brāhmaṇebhyaśca- likhitvā yaḥ samarpayet -

the one who offers (yaḥ samarpayet) this in writing (likhatvā)

8 times or to 8 qualified students (ब्राह्मणेभः)(अष्टभ्यः)

tasya vidyā bhavet sarvā

may those people who you present this to become all-knowing.

gaṇeśasya prasādataḥ -

due to Ganeśa’s prāsada.

इति श्रीनारदपुराणे साङ्कटनाशनगणेशस्तोत्रं सम्पूर्णम्।

iti śrīnāradapurāṇe saṅkaṭanāśanagaṇeśastotraṃ sampūrṇam

श्रीशारदास्तोत्रम्

Śrīśāradāstotram

नमस्ते शारदे देवि काश्मीरपुरवासनि।

त्वामहं प्रार्थये नित्यं विद्यादानं च देहि मे ॥१॥

namasteśārade devi kāśmīrapuravāsani

tvāmahaṃ prārthaye nityaṃ vidyādānaṃ ca dehi me (1)

namaste - Salutations unto you 4/1

śārade devi - Vocative/1 O Sharada Devi

kāśmīrapuravāsani -  the one who abides in the city of the city of kashmir. (kāśmira- From kashmir, pura- town vāsani - the one who abides there.)

tvām 2/1 you; aham 1/1; prārthaye (from प्रार्थ् ) - you I invoke

nityaṃ - all the time

vidyādānaṃ - the alms of knowledge.  Put knowledge in my begging bowl, knowledge of you as non-separate from myself. poetically stated.

ca dehi  - an imperative usage लोट् - give me

me - to me 4th case/1


या श्रद्धा धारणा मेधा वाग्देवी विधिवल्लभा ।

भक्तजिह्वाग्रसदना शमादिगुणदायनी ॥२॥

yā śraddhā dhāraṇā medhā vāgdevī vidhivallabhā

bhaktajihvāgrasadanā śamādiguṇadāyanī (2)

 - She who(feminine form of yaḥ)

śraddhā - Faith pending understanding

dhāraṇā - Holding, staying power,

medhā - intellect, etc.

vāgdevī - vāk + devī→ 1/1 Goddess of speech, the one who lights up the Vak, she who is in that form.

vidhivallabhā - from vidhi - another name for Brahma-ji(her husband); vallabhā - the beloved of vidhi.

bhaktajihvāgrasadanā  -She who resides (house=sadana) on the tongue (jihva) of the devotees (Bhakta)

śamādiguṇadāyanī - śamādi - śama etc. ; guṇa - good qualities;

dāyanī - giver of these qualities…So if one is lacking, meet Sharada Devi and supplicate, surrender to her.


नमामि यामिनीं नाथलेखालङ्कृतकुन्तलाम् ।

भवानीं भवसन्तापनिर्वापणसुधानदीम् ॥३॥

namāmi yāminīṃ nātha–lekhālaṅkṛtakuntalām

bhavānīṃ bhavasantāpanirvāpaṇasudhānadīm (3)

namāmi  - I salute I/1; who 2nd case adjectives of Sharada Devi do you salute?

  1. nātha - Lord Indra. Nātha is the 6th case in this compound- Of the lord, meaning Lord Indra. We can say Lord Indra given the other reference to lightning. That is what it seems like.  
  2. lekha - lightning; alaṅkṛta - adorned; kuntalām - earing

  1. bhava-santāpa - this Bhava means samsāra because of the word that follows। सन्ताप is all the rejection, the hurts, guilt, sorrow at the jivic level. It is the cooking heat of one's own pressures.  
  2. nirvāpaṇa - The removing, the one who cools this torturous heat.
  3. sudhānadīm - She is the nectar river for the first part of the compound, she washes over the भवसन्ताप।  It means the flowing river of immortality.
  1. Sudhānadīm means she never dries up; always flowing.
  2. She is the knowledge flowing, this is how the santāpa gets washed away.  She, as knowledge flows over ignorance like a river of knowledge.

भद्रकाल्यै नमो नित्यं सरस्वत्यै नमो नमः।

वेदवेदाङ्गवेदान्तविद्यास्थानेभ्य एव च ॥४॥

bhadrakālyai namo nityaṃ sarasvatyai namo namaḥ,

vedavedāṅgavedāntavidyāsthānebhya eva ca (4)

bhadrakālyai - 4th case; kālī is the goddess of time/death. She is frightful. So we put Bhadra in front, it means auspicious.  She reminds you of time, instead of being about death. She doesn’t have Raudya rūpa, she has Saumya form, pleasing. Mild, cooling. So, there is no problem.

namo nityam - timeless - 4th case, Salutations, surrender, I am always surrendered.

sarasvatyai namo namaḥ - to Sarasvati - her name means one’s who is always flowing (because it is knowledge.)

(4th case); salutations to

Now you have to carry down the namo namaḥ to this last part.  

vedavedāṅgavedāntavidyāsthānebhya - compound word 4th case भ्यः plural ending.

  1. veda - The first portion of the Vedas
  2. ṣaṭ-vedāṅgāḥ consists of -
  1. Śikṣā - regarding proper pronunciation
  2. Chandas- prosody
  3. Vyākaraṇam- grammar,
  4. nirukta-book of synonyms to be studied for word meaning,
  5. Kalpa-ritual know how
  6. Jyotiṣa-astronomy/astrology
  1. vedānta - that which occurs at the end of the Vedas
  1. वेदानाम अनतः
  1. vidyāsthāna - These are the forms of knowledge (vidyā); she who resides (sthā) in these places

eva ca- was untranslated in class, likely meter filler.


ब्रह्मस्वरूपा परमा ज्योतिरूपा सनातनी ।

सर्वविद्याधिदेवी या तस्यै वाण्यै नमो नमः ॥५॥

brahmasvarūpā paramā jyotirūpā sanātanī

sarvavidyādhidevī yā tasyai vāṇyai namo namaḥ (5)

brahmasvarūpā - she is in the form of Brahman - because you

are brahman;

paramā -  That causeless cause that is saccidānanda brahman.  From the svarūpa lakṣaṇa, the all pervasive consciousness, limitless..she is that.

jyotirūpā  - This helps equate brahmasvarūpā to consciousness manifest at the individual level.  We understand consciousness to be that self-effulgent I.  There is a mahā-vākya in the shloka itself.  The first part refers to the reality of everything, then this compound refers to that reality that is self evident to everyone without any means of knowledge.

sanātanī - Timeless, always there. Not in the relative sense but in the svarūpa sense.

sarvavidyādhidevī -  The presider(adi devī) over all (sarva) forms of knowledge (vidyā)

 - 1/1 She who; tasyai Unto her 4/1 ; vaṇyai - from vāṇi speech 4/1 - meaning unto speech, she who resides/manifests as speech.

namo namaḥ - salutations again and again


यया विना जगत्सर्वं शश्वज्जीवन्मृतं भवेत्।

ज्ञानाधिदेवी या तस्यै सरस्वत्यै नमो नमः ॥६॥

yayā vinā jagatsarvaṃ śaśvajjīvanmṛtaṃ bhavet,

jñānādhidevī yā tasyai sarasvatyai namo namaḥ (6)

yayā 3/1 by her/who; vinā 3/1 without her

jagatsarvaṃśasvajjīvanmṛtam–Even while living, the whole jagat is as good as dead

jagat-sarvam - the whole jagat

śasvat-  living neuter gender present participle, goes with jagat;

jīvan - present participle (-ing) 1/1 - while living; mṛtam - dead

bhavet- potential mood III/1; It would happen(without her); connecting to the first part, the verb means it would happen without her-even while living, the whole jagat would be as good as dead.  

jñānādhidevī - The presider over knowledge.(I inserted this one, I think she didn’t directly translate it)  We can presume this refers to all knowledge in the context of the verse.

 -she who is

tasyai - unto her

sarasvatyai namo namaḥ - salutations to Sarasvati - her name means one’s who is always flowing (because it is knowledge.)


यया विना जगत्सर्वं मूकमुन्मत्तवत्सदा।

या देवी वागधिष्ठात्री तस्यै वाण्यै नमो नमः॥७॥

yayā vinājagatsarvaṃ mūkamunmattavatsadā

yā devī vāgadhiṣṭhātrī tasyai vāṇyai namo namaḥ (7)

yayā vinā - without her/who

jagatsarvaṃ - the whole universe/world

mūkam - mute

unmatta + वत् - as though/like (saying without her, the jagat would be mute/drunk)

sadā - always (she didn’t give meaning)

 devī- That goddess

vāgadhiṣṭhātrī → vāk speech; adhiṣṭhātrī - adhiṣṭha - presides over; त्री ending, declines like नदी। To that goddess who is the presider of speech.

tasyai vāṇyai namo namaḥ - to that goddess, who is speech

itself, repeated salutations.

इति श्रीशारदास्तोत्रम् समाप्तम्

iti śrīśāradāstotram samāptam

गुर्वष्टकं स्तोत्रम्

gurvaṣṭakaṃ stotram

शरीरं सुरूपं तथा वा कलत्रं

यशश्र्चारुचित्रं धनं मेरुतुल्यं।

गुरोरङि्घ्रपद्मे मनश्चेन्न लग्नं

ततः किं ततः किं ततः किं ततः किम्॥

śarīraṃ surūpaṃ tathā vā kalatraṃ

yaśaścārucitraṃ dhanaṃ merutulyaṃ|

guroraṅghripadme manaścenna lagnaṃ

tataḥ kiṃ tataḥ kiṃ tataḥ kiṃ tataḥ kim (1)

yathā can be seen as yathā in some A.V.G. resources.

śarīraṃ surūpaṃ - pleasing (su), form (रूपं) body (शरीरं)

tathā - In the same manner ;  - or; kalatraṃ - wife but in neuter gender; yaśaḥ -fame; cāru - beautiful; fame of the person paints (citraṃ) a wonderful picture. The wealth (dhanaṃ) is equivalent (tulyaṃ) to a mountain (meru).

guroraṅghripadme - the lotus (7th case padme) feet (aṅghri) of the teacher (guru).  The foundation of knowledge is in the feet because the foundation of the person is the feet.

manaḥ + cet (if) + na - if the mind has no connection to the guru/teaching; na lagnaṃ- no connection, clinging, sticking, focus on…

tataḥ kiṃ - so what? x 4 . It is saying so what if you have all the things listed in the first line of the Śloka, so what? you have nothing without a mind oriented, focused to/on the guru and his/her teachings.

कलत्रं धनं पुत्रपौत्रादि सर्वं

गृहं बान्धवाः सर्वमेतद्धि जातम्।

गुरोरङ्घ्रिपद्मे मनश्चेन्न लग्नं

ततः किं ततः किं ततः किं ततः किम्॥

kalatraṃ dhanaṃ putrapautrādi sarvaṃ

gṛhaṃ bāndhavāḥ sarvametaddhi jātam|

guroraṅghripadme manaścenna lagnaṃ

tataḥ kiṃ tataḥ kiṃ tataḥ kiṃ tataḥ kim (2)

kalatraṃ - wife again…kind of makes sense here as the esteemed composer is bringing in all these relations in the shloka;

dhanaṃ-wealth; putrapautrādi - children, grandchildren(secondary usage word), etc. maybe it refers to one’s direct lineage; sarvaṃ gṛhaṃ - all house

bāndhavāḥ - other relatives; sarvam - all of this-(etad) + hi (indeed: in this context of having all these lists. Sometimes, in other contexts, it can be यस्मात्/because) (note the difficult sandhi here originally etaddhi )

jātam ppp 2/1 from जन्  - born literally, contextually means more like materialized.  All this was materialized…..

2nd 1/2 repeats in each Śloka (2) if the focus is not on ātmā jñānam….what’s the point.


षडङ्गादिवेदो मुखे शास्त्रविद्या

कवित्वादि गद्यं सुपद्यं करोति ।

गुरोरङ्घ्रिपद्मे मनश्चेन्न लग्नं

ततः किं ततः किं ततः किं ततः किम्॥

ṣaḍaṅgādivedo mukhe śāstravidyā

kavitvādigadyaṃ supadyaṃ karoti|

guroraṅghripadme manaścenna lagnaṃ

tataḥ kiṃ tataḥ kiṃ tataḥ kiṃ tataḥ kim (3)

ṣaḍaṅga-ādivedaḥ-6 Vedāṅga-limbs of the Vedas.  (these are listed earlier in this document).  आदिवेदः -veda etc. it implies some other texts not also referred to by other words in the śloka. May include upavedas like ayurveda.

mukhe - 7th case singular, meaning in the mouth

śāstravidyā - likely refers to the āraṇyaka’s role as upāsana texts, unlikely to refer to Vedanta since that comes along with the guru.  Could also mean someone who knows sanskrit chanting, and its meaning, but uses it for ritual instead of self-knowledge. other darshanas as well.

kavitvādi - kavi means poet.  kavitva is an abstract noun-the one who has the quality of being a poet. poetry and ādi(etc.) implies the arts like painting; the idea is one may have great artistic/creative ability.

gadyaṃ - prose mastery

supadyaṃ - padya is poetry, so a great writer

karoti - makes/does III/1 कृ

विदेशेषु मान्यः स्वदेशेषु धन्यः

सदाचारवृत्तेषु मत्तो न चान्यः।

गुरोरङ्घ्रिपद्मे मनश्चेन्न लग्नं

ततः किं ततः किं ततः किं ततः किम्॥

videśeṣu mānyaḥ svadeśeṣu dhanyaḥ

sadācāravṛtteṣu matto na cānyaḥ |

guroraṅghripadme manaścenna  lagnaṃ

tataḥ kiṃ tataḥ kiṃ tataḥ kiṃ tataḥ kim (4)

videśeṣu 7/3 videśa-outside the country; deśa means country; mānyaḥ -worthy of being respected abroad, ya suffix gives this sense.

svadeśeṣu - in one’s own country; dhanyaḥ - blessed

sadācāra - sat + ācāra → good true conduct

vṛtteṣu - from vṛtta 7/3 - means behavior

matto → from 5/1 अस्मद् → तः(a derivation) goes with 5th case, its an alternate form of the 5th case. Used in a comparison sense.  means other than me. ; na ca anyaḥ - not anybody there; the person thinks they are exemplary in all these ways. If you say you are of good conduct, not useful, others should say…tataḥ kiṃ? what is the use if they have no guru surrender…


क्षमामण्डले भूपभूपालवृन्दैः

सदा सेवितं यस्य पादारविन्दं ।

गुरोरङ्घ्रिपद्मे मनश्चेन्न लग्नं

ततः किं ततः किं ततः किं ततः किम्॥

kṣamāmaṇḍale bhūpabhūpālavṛndaiḥ

sadā sevitaṃ yasya pādāravindaṃ|

guroraṅghripadme manaścenna lagnaṃ

tataḥ kiṃ tataḥ kiṃ tataḥ kiṃ tataḥ kim (5)

kṣamā-maṇḍale - means on the whole blessed earth; in the sense of kṣamā she(the earth Bhudevī) has forgiven all that jīvas have done to her.

bhūpaḥ - bhūmim pati iti paḥ → the idea is that paḥ is a short form for patiḥ(think ganapatiḥ).  So a king. The one who takes the earth as king.

Other examples of short forms representing words she gives:

Gaḥ - can mean gacchati; pati- paḥ; trayate - traḥ

bhūpāla- another kind of king of earth.

vṛndaiḥ- 3/3;  group or assemblage, so now we can take the whole compound→ bhūpabhūpālavṛndaiḥ → an assemblage of various kings.

sadāsevitaṃ - always served p.p.p. from सेव् 2/1; has इट् augment before क्त। the idea is these kings are serving

yasya -whose  

pādāravindaṃ -lotus feet are always being washed. The idea is this person is so high up that even the kings wash his feet….but doesn’t have guru/self knowledge…so what?


यशो मे गतं दिक्षु दानप्रतापात्

जगद्वस्तु सर्वं करे यत्प्रसादात् ।

गुरोरङ्घ्रिपद्मे मनश्चेन्न लग्नं

ततः किं ततः किं ततः किं ततः किम्॥

yaśo me gataṃ dikṣu dānapratāpāt

jagadvastu sarvaṃ kare yatprasādāt |

guroraṅghripadme manaścenna lagnaṃ

tataḥ kiṃ tataḥ kiṃ tataḥ kiṃ tataḥ kim (6)

yaśo - fame me - 6th case here.

gataṃ ppp gone(in a positive sense) goes with yaśas

dikṣu - 7/3 it has gone/spread in all directions

dāna - charity; pratāpā - self-luminous

dānaprtāpāt - compound means the luminosity of my charity.  The cause of the spread is because of this, the sense is 5th case. because of.

jagat-vastu-sarvaṃ - all (sarvam) the things(vastu) of the world (jagat)

kare yatprasādāt - in the hand(kare 7/1) What’s in the hand? Because of fame, and Philanthropy, I command a formidable presence, the prasādāt of this 5/1, is that everything in the world I can command….So what, if there is no surrender, humility, what is the use….        


न भोगे न योगे न वा वाजिराजौ

न कान्तामुखे नैव वित्तेषु चित्तं ।

गुरोरङ्घ्रिपद्मे मनश्चेन्न लग्नं

ततः किं ततः किं ततः किं ततः किम्॥

na bhoge na yoge na vā vājirājau

na kāntāmukhe naiva vitteṣu cittaṃ |

guroraṅghripadme manaścenna lagnaṃ

tataḥ kiṃ tataḥ kiṃ tataḥ kiṃ tataḥ

 kim (7)

na bhoge 7/1- not in bhoga, not into consumption

na yoge - not in yoga; not on a path of self improvement

na vā - or vājirājau from vājin- horse, rājin- elephant, in 7th case--not interested in the vehicles

na kāntāmukhe - not interest in the face of the wife

naiva - kāntā is wife again.

vitteṣu -money not into it,

cittaṃ - the mind (is not there.)

Has this person got qualifications, So, what? not taking advantage of the apparent vairagya, which in the absence of guru is more like a therapy candidate. Kind of trolling people who have apathy masquerading as vairagya.  


अरण्ये न वा स्वस्य गेहे न कार्ये

न देहे मनो वर्तते मे त्वनर्घ्ये ।

गुरोरङ्घ्रिपद्मे मनश्चेन्न लग्नं

ततः किं ततः किं ततः किं ततः किम्॥

araṇye na vā svasya gehe na kārye

na dehe mano vartate me tvanarghye |

guroraṅghripadme manaścenna lagnaṃ

tataḥ kiṃ tataḥ kiṃ tataḥ kiṃ tataḥ kim (8)

araṇye - in the forest 7/1

na vā - nor;  svasya - for one’s own; gehe - 7/1 house

na kārye - not in the duty, kārya here means duty-that which needs to be done, not the bhāṣya meaning.

na dehe - not interested in the body.

mano vartate - the mind, na vartate, the mind is not there; me

tu(indeed) + anarghye (precious) -  refers to your precious body.  body is for moksha, no interest there either. person is also badly off.

Phala Śruti

गुरोरष्टकं यः पठेत्पुण्यदेही

यतिर्भूपतिर्ब्रह्मचारी च गेही।

लभेद्वाञ्छितार्थं पदं ब्रह्मासंज्ञं

गुरोरुक्तवाक्ये मनो यस्य लग्नम्

guroraṣṭakaṃ yaḥ paṭhetpuṇyadehī

yatirbhūpatirbrahmacārī ca gehī

labhedvāñchitārthaṃ padaṃ brahmāsaṃjñaṃ

guroruktavākye mano yasya lagnam (9)

guroraṣṭakaṃ - the 8 verses of the guru

yaḥ paṭhet - the one who studies

puṇyadehī - the person has a lot of punya and gains a lot of punya,

yatir- may they be a sage; bhūpati - may they be a king

brahmacārī ca gehī, - a student and/or a householder, may they be

labhet - should gain

vāñchitārthaṃ - desired ppp, wealth, security, all that is desired (artha)

padaṃ brahmāsaṃjñaṃ - the destiny of life, the goal called brahman as the truth of themselves.

guroruktavākye - the writer wants to say that just by chanting this verse alone brahma jñānam will not take place. The padaṃ brahmāsaṃjñaṃ is for the one with guru alone.

mano - mind;  yasya lagnam - the one whose mind (manaḥ) is focused on the guru’s teaching I think is meaning from before.

इति गुर्वष्टकं समाप्तम्।

iti gurvaṣṭakaṁ samāptam

मधुरश्तकम्

madhurāṣṭakam

अधरं मधुरं वदनं मधुरं नयनं मधुरं हसितं मधुरम् |

हृदयं मधुरं गमनं मधुरं मधुराधिपतेरखिलं मधुरम् ||१||

adharaṃ madhuraṃ vadanaṃ madhuraṃ nayanaṃ madhuraṃ hasitaṃ

madhuram |

hṛdayaṃ madhuraṃ gamanaṃ madhuraṃ madhurādhipaterakhilaṃ

madhuram (1)

adharaṃ - the lips (are sweet) madhuraṃ

vadanaṃ - face is madhuraṃ 

nayanaṃ - eyes are madhuraṃ 

hasitaṃ - smile madhuram |

hṛdayaṃ - heart madhuraṃ 

gamanaṃ - gait madhuraṃ 

to the - adhipateḥ - the lord (pati) ; madhura - of sweetness

akhilaṃ - everything  is madhuram 


वचनं मधुरं चरितं मधुरं वसनं मधुरं वलितं मधुरम् |

चलितं मधुरं भ्रमितं मधुरं मधुराधिपतेरखिलं मधुरम् ||२||

vacanaṃ madhuraṃ caritaṃ madhuraṃ vasanaṃ madhuraṃ valitaṃ

madhuram |

calitaṃ madhuraṃ bhramitaṃ madhuraṃ madhurādhipaterakhilaṃ

madhuram (2)

vacanaṃ -speech is madhuraṃ 

caritaṃ - wandering (perhaps stories) madhuraṃ vasanaṃ - dwelling is madhuraṃ - dwells our hearts

valitaṃ -  baby wrinkles, baby fat is madhuraṃ

calitaṃ - the walk madhuraṃ

bhramitaṃ - wanderings are madhuraṃ 

madhurādhipaterakhilaṃ madhuram

If you apply these to a baby, there is a certain parental sweetness.  

His words are sweet, His character is sweet, His dress (garment) is sweet, His posture is sweet, His movements are sweet, His wandering (roaming) is sweet, Everything is completely sweet about the Lord of Sweetness.


वेणुर्मधुरो रेणुर्मधुरः पाणिर्मधुरः पादौ मधुरौ |

नृत्यं मधुरं सख्यं मधुरं मधुराधिपतेरखिलं मधुरम् ||३||

veṇurmadhuro reṇurmadhuraḥ pāṇirmadhuraḥ pādau madhurau |

nṛtyaṃ madhuraṃ sakhyaṃ madhuraṃ madhurādhipaterakhilaṃ madhuram (3)

veṇur - speech madhuraḥ 

reṇuḥ - dust, pollen, baby talcum powder madhuraḥ 

pāṇiḥ - one hand  is madhuraḥ 

pādau - both hands are madhurau |

nṛtyaṃ - dance madhuraṃ 

sakhyaṃ - (his) friendship is madhuraṃ madhurādhipaterakhilaṃ madhuram - Everything (akhila) is sweet for the lord of sweetness


गीतं मधुरं पीतं मधुरं भुक्तं मधुरं सुप्तं मधुरम् |

रूपं मधुरं तिलकं मधुरं मधुराधिपतेरखिलं मधुरम् ||४||

gītaṃ madhuraṃ pītaṃ madhuraṃ bhuktaṃ madhuraṃ suptaṃ madhuram |

rūpaṃ madhuraṃ tilakaṃ madhuraṃ madhurādhipaterakhilaṃ madhuram (4)

gītaṃ song is madhuraṃ (Perhaps this refers to the famous Gītā)

pītaṃ -drinking of (the milk)madhuraṃ

bhuktaṃ - the food (butter) is madhuraṃ 

suptaṃ (sleep) is madhuram |

rūpaṃ - form is madhuraṃ

tilakaṃ - adornment on the forehead is madhuraṃ …madhurādhipaterakhilaṃ madhuram


करणं मधुरं तरणं मधुरं हरणं मधुरं स्मरणं मधुरम् |

वमितं मधुरं शमितं मधुरं मधुराधिपतेरखिलं मधुरम् ||५||

karaṇaṃ madhuraṃ taraṇaṃ madhuraṃ haraṇaṃ madhuraṃ smaraṇaṃ madhuram |

vamitaṃ madhuraṃ śamitaṃ madhuraṃ madhurādhipaterakhilaṃ madhuram (5)

karaṇaṃ - from kṛ - his doing - ल्युट्  formation ‘anam’ is suffix - is madhuraṃ 

taraṇaṃ -  swimming, or crawling is madhuraṃ 

haraṇaṃ - stealing is madhuraṃ ; he takes away our karma phala (particularly the pāpa) so knowledge can be pursued.

smaraṇaṃ - whose remembrance (our remembrance of him) is madhuram |(fills us with sweetness)

vamitaṃ - his cute baby milk being spit out, or drool is madhuraṃ

śamitaṃ - once he stops crying, the way he soothes himself is madhuraṃ (around 30 minutes)

madhurādhipaterakhilaṃ madhuram 

These are things that in their association with Śrī Kṛṣṇa are sweet.  What follows now has more adult-oriented  Śrī Kṛṣṇa here

गुञ्जा मधुरा माला मधुरा यमुना मधुरा वीची मधुरा |

सलिलं मधुरं कमलं मधुरं मधुराधिपतेरखिलं मधुरम् ||६||

guñjā madhurā mālā madhurā yamunā madhurā vīcī madhurā |

salilaṃ madhuraṃ kamalaṃ madhuraṃ madhurādhipaterakhilaṃ madhuram (6)

guñjā - red seed (necklace) beads (they are dried and soft and don’t have hard edges),  are madhurā

mālā - necklace is madhurā

yamunā - the river is sweet - madhurā

vīcī - the current, ripples, the waves, movements are madhurā |

salilaṃ - the water is madhuraṃ

kamalaṃ - the lotus is madhuraṃ

madhurādhipaterakhilaṃ madhuram 


गोपि मधुरा लीला मधुरा युक्तं मधुरं भुक्तं मधुरम् |

दृष्टं मधुरं शिष्टं मधुरं मधुराधिपतेरखिलं मधुरम् ||७||

gopi madhurā līlā madhurā yuktaṃ madhuraṃ muktaṃ madhuram |

dṛṣṭaṃ madhuraṃ śiṣṭaṃ madhuraṃ madhurādhipaterakhilaṃ madhuram (7)

gopi madhurā - the milkmaids are  मधुरम्

līlā madhurā - his play or his play with the milkmaids is  मधुरम्

yuktaṃ - appropriateness or als can be taken in a sense of 2) union between him and the gopis(the heart union where they were freed from Samsara) is मधुरम्.  

Anyone who takes śaranagatam in him is promised this freedom samsāra.  

*Makes sense as the surrender also is a surrender of the individual identity where one only sees the lord and that is all there is that is real. Only the whole remains as a reality.

muktaṃ - his freedom is madhuram

dṛṣṭaṃ - what he sees and seeing him is madhuraṃ

śiṣṭaṃ - his propriety is sweet

madhurādhipaterakhilaṃ madhuram 


गोपा मधुरा गावो मधुरा यष्टिर्मधुरा सृष्टिर्मधुरा |

दलितं मधुरं फलितं मधुरं मधुराधिपतेरखिलं मधुरम् ||८||

gopā madhurā gāvo madhurā yaṣṭirmadhurā sṛṣṭirmadhurā |

dalitaṃ madhuraṃ phalitaṃ madhuraṃ madhurādhipaterakhilaṃ madhuram (8)

gopāḥ - milkmen; gāvaḥ - cow is sweet

yaṣṭir -the stick madhurā (he carries to herd the cows and ward off predators) is madhurā

Vidya-ji and Swaminiji had some different ways to derive meaning from these

sṛṣṭirmadhurā - the creation is sweet- she says this is a nice, objective way of looking at universe

dalitaṃ -

Sw: the withdrawal/resolution of the sristi, or from (*deep sleep is very sweet!)

Vid:-our surrender (like resolution of ego into the whole) is madhuraṃ

phalitaṃ - From

Sw: the sustenance of universe,  or (*waking state) is sweet.

Vid: the outcome of our surrender is sweet.

madhurādhipaterakhilaṃ madhuram

कालभैरवाष्टकम्

Kālabhairavaṣṭakam

देवराजसेव्यमानपावनांघ्रिपङ्कजं

व्यालयज्ञसूत्रमिन्दुशेखरं कृपाकरम् ।

नारदादियोगिवृन्दवन्दितं दिगंबरं

काशिकापुराधिनाथकालभैरवं भजे ॥१॥

devarājasevyamānapāvanāṅghripaṅkajaṃ

vyālayajñasūtraminduśekharaṃ kṛpākaram,

nāradādiyogivṛndavanditaṃ digambaraṃ

kāśikāpurādhināthakālabhairavaṃ bhaje (1)

deva-rāja-sevyamāna-pāvanāṅghri-paṅkajaṃ → 2/1

He whose pure lotus feet are being served by the king of  the gods.(Indra)

(a name of Lord Bhairava)

compound: deva rāja - king of the gods → Indra;

sevyamāna - सेव्. शानच् कर्मनि (passive) present →  being served

pāvana - pure;  like fire is called pāvaka, purifier.

aṅghri - feet; paṅkajaṃ - born(ja) of mud, lotus

vyāla-yajña-sūtram  2/1

He whose sacred thread is a snake.

vyāla - snake

yajña sūtra - the thread (sūtra) that qualifies to perform rituals (yajña) → this is the sacred thread worn by the द्विज. This is worn on the right side. Lord Bhairava took the snake (vyāla) as his sacred thread.

indu-śekharaṃ 2/1

He who has the moon on the head

indu - moon śekharaṃ - head

kṛpā-karam 2/1

He who acts in compassion.

kṛpākaram - karaḥ - the one who does; kṛpa - compassion.

nāradādi-yogi-vṛnda - 2/1

The one who is saluted by Nārada and groups of munis, yogis, ṛṣis.

nāradādi - Sage/Muni Nārada ādi (first…starting with) other munis, yogis rishis are included in this word.

yogi - accomplished in spiritual pursuits; bṛnda (group)

vanditaṃ - saluted by ppp

dig-ambaraṃ 2/1

The directions are his clothing or he who encompases the entire universe, or the one who is not wearing clothes. (wearing space as his clothes)

dik - directions; ambara - clothing

bhaje - I worship, serve  meaning is there also.

What is worshiped?

kāśikādhinātha-kālabhairavam

He who is the presiding lord of vārāṇasī, who is in the form of time and who is very scary.

kāśika- kāśi another name of the city vārāṇasī, kāsikā city.(purā)

ādhinātha- the presiding lord

kālabhairavaṃ - him I worship (bhaje) This is Ubhāyapada and is a sakarmika dhātu; kālabhairavaṃ is the object and all the compounds in the prior lines are adjectival to kālabhairavam.  

kālabhairavam→ vigraha (analysis) from a question

kālaḥ asau bhairavaśca - he who is in the form of time and he who is very scary.

भानुकोटिभास्वरं भवाब्धितारकं परं

नीलकण्ठमीप्सितार्थदायकं त्रिलोचनम् ।

कालकालमम्बुजाक्षमस्तशून्यमक्षरं

काशिकापुराधिनाथकालभैरवं भजे ॥२॥

bhānukoṭibhāsvaraṃ bhavābdhitārakaṃ paraṃ

nīlakaṇṭhamīpsitārthadāyakaṃ trilocanam,

kālakālamambujākṣamastaśūnyamakṣaraṃ

kāśikāpurādhināthakālabhairavaṃ bhaje (2)

bhaje: Who do I  serve, and worship?

kālabhairavaṃ (the decimator of time she gave) the presiding (adhi) deity  (nātha) of Kashmir (kāśika) city (pura); the remaining names are compounds that describe this name.

bhānukoṭibhāsvaraṃ  

The (Sun) who unchangingly shines like 10 million suns.

bhānu - sun; koṭi - crore (10 million); bhāsvaraṃ - भा means to shine; + चरच् suffix like Īśvara, it means unchangingly so (40 minutes recheck). i.e. stāvaram(mountain or something fixed).  

bhavābdhitārakaṃ paraṃ -

  1. The ultimate one who causes (me) to cross the ocean of saṃsāra or
  2. the one who causes me to cross the ocean of saṃsāra

bhava here is samsara/becoming

abdhi → ocean → + Vedānta which makes it only a ‘notion.’

tārakaṃ - तृृ Dhātu →

  1. (a sub for another suffix which makes the ॠृ into vṛddhi); it

gives sense of agent -er ending

  1. ex. पच् + णवुल् → पाचकः cooker
  2. Note the Vṛddhi on the first vowel and the अक affix.
  1. then the context where we are in worship gives the sense of causing the action. It’s not causative due the grammar, but due talking about the Lord as the cause of anything we can talk about.

nīlakaṇṭhamīpsitārthadāyakaṃ

The one who takes the poison(of samsara) away and is the giver of all the desired objects for the one who surrender, invoke.

nīla kaṇṭham - In śrī rudra which predates pūranic interpretations, it refers to the blue sky. the blue sky is his throat, its a visualization/relating of the lord in nature. Seeing the Lord in nature. Or you could take it as the one who drinks the poison → the collective unconscious or the one who takes saṃsāra away.

īpsitā- past passive participle. desired ; artha- objects

trilocanam

the three-eyed one: past present and future.

kāla-kālam-ambuja-kṣamas-asta-śūnyam-akṣaraṃ

He who has lotus-pedaled eyes is the destroyer of time, and is free of death and decay.

kāla kālam - the one who says time’s up to time itself.

ambuja- ambu is water; ja is short form of water → lotus

akṣam - lotus-pedaled (eyes) eyes

asta - death ; śūnyam - the one without; free of death

akṣaraṃ - not subject to decay.

शूलटङ्कपाशदण्डपाणिमादिकारणं

श्यामकायमादिदेवमक्षरं निरामयम् ।

भीमविक्रमं प्रभुं विचित्रताण्डवप्रियं

काशिकापुराधिनाथकालभैरवं भजे ॥३॥

śūlaṭaṅkapāśadaṇḍapāṇimādikāraṇaṃ

śyāmakāyamādidevamakṣaraṃ nirāmayam,

bhīmavikramaṃ prabhuṃ vicitratāṇḍavapriyaṃ

kāśikāpurādhināthakālabhairavaṃ bhaje (3)

śūlaṭaṅkapāśadaṇḍapāṇim

He who has the trident-hammer, rope, stick in hand(these are weapons)

śūla-the trident; ṭaṅka-hammer; that which is used to knock        

pāśa-rope; daṇḍa-stick; pāṇim-hand

ādikāraṇaṃ

He who is the primary reason for existence

kāraṇam-the reason/cause(of the jagat); ādi-the primary

śyāmakāyamādi devamakṣaraṃ 

He who is the foremost lord, whose body is dark and who is not subject to dissipation

śyāmakāyam-one with a dark(Śyāma) body;

ādi-devam - the ādi(foremost)-devam-

akṣaraṃ - one who does not dissipate

nirāmayam 

He who has not affected by any external negative entity, or change.

nir - upasārgal meaning free from; āmaya - negative entity

bhīmavikramaṃ prabhuṃ vicitratāṇḍavapriyaṃ

He who has superior heroic valor.

Bhīma -  someone who is like a superman

vikramaṃ - heroic valor

prabhuṃ

Lord

vicitratāṇḍavapriyaṃ

He who loves the wonderful dance.

vicitra -  wonderful in this case; tāṇḍava-the dance

priyam-he loves


भुक्तिमुक्तिदायकं प्रशस्तचारुविग्रहं

भक्तवत्सलं स्थिरं समस्तलोकविग्रहम् ।

निक्वणन्मनोज्ञहेमकिङ्किणीलसत्कटिं

काशिकापुराधिनाथकालभैरवं भजे ॥४॥

bhuktimuktidāyakaṃ praśastacāruvigrahaṃ

bhaktavatsalaṃ sthiraṃ samastalokavigraham,

nikvaṇanmanojñahemakiṅkiṇīlasatkaṭiṃ

kāśikāpurādhināthakālabhairavaṃ bhaje (4)

bhuktimuktidāyakaṃ 

He who gives nourishment for the sake of creating the conditions for mukti.

bhukti - enjoyment; or even better → nourishment for the fulfillment of mukti; mukti - release from samṣāra; dāyakaṃ - one who gives

praśastacāruvigrahaṃ

He whose form is exceptionally beautiful

praśasta - exceptional, captivating, luster-glow.

cāru - beautiful

vigrahaṃ-embodiment

bhaktavatsalaṃ sthiraṃ samastalokavigraham

He whose devotees are dear to him and he who is very dear to the bhaktas.

bhaktavatsalaṃ - one who is very dear to the bhaktas or one who likes the bhaktas. vatsala is one who is dear or causes delight.

There is reciprocation, so both meanings are there        

sthiraṃ 

He who is steady

samastalokavigraham

He who appeals to the entire world or he who represents the entire world

samasta- entire

loka - universe/world

vigraham - form, representation

nikvaṇanmanojña

He who captivates by sound and is pleasing to the mind

nikvaṇat- present continuous→ that which is making sound

manojña -- that which is known by the mind; that which is pleasing to the mind.

hemakiṅkiṇīlasatkaṭiṃ hemakiṅkiṇī lasatkaṭiṃ

He  on whose waist the adornment of golden bells are at home.

This seems to connect back to the sound made in the last name.

hema - put together by chain of gold

kiṅkiṇī - bells

kaṭim-waist, lasat- something that is enhancing (in this case waist)

धर्मसेतुपालकं त्वधर्ममार्गनाशकं

कर्मपाशमोचकं सुशर्मदायकं विभुम् ।

स्वर्णवर्णकेशपाशशोभिताङ्गनिर्मलं

काशिकापुराधिनाथकालभैरवं भजे ॥५॥

dharmasetupālakaṃ tvadharmamārganāśakaṃ

karmapāśamocakaṃ suśarmadāyakaṃ vibhum,

svarṇavarṇakeśapāśaśobhitāṅganirmalaṃ

kāśikāpurādhināthakālabhairavaṃ bhaje (5)

dharmasetupālakaṃ

He who is protecting the bridge over dharma

pālayati is to protect; setu-bridge; dharma - what’s right to do

bridge is elevated over a marga(path)

tvadharmamārganāśakaṃ

He who destroyer of the adharma path

tu - on the other hand

adharma-not right

mārga-path, way

nāśakaṃ - destroyer

karmapāśamocakaṃ

He who releases us from the rope of karma

karma - action’s results; pāśa - rope; mocakaṃ - one who releases

suśarmadāyakaṃ

He who gives bliss

su + śarma - bliss;

dāyakaṃ - giver

vibhum 

He who is riches

vibhum - riches; refers to riches which includes everything given.

svarṇavarṇaśeṣapāśaśobhitāṅganirmalaṃ

He whose golden colored hair is glowing and is pure

svarṇavarṇa - golden (svarṇa) varṇa - colored

keṣapāśa - keṣa is hair; pāśa is rope→ he has golden hair or he has bandana ttat is golden that is securing his hair.

śobhitāṅga - aṅga(body) in compound means one whose body is glowing (Śobhita); this can also refer just to the hair area

nirmalam - without blemish, pure


रत्नपादुकाप्रभाभिरामपादयुग्मकं

नित्यमद्वितीयमिष्टदैवतं निरञ्जनम् ।

मृत्युदर्पनाशनं करालदंष्ट्र भूषणं

काशिकापुराधिनाथकालभैरवं भजे ॥६॥

ratnapādukāprabhābhirāmapādayugmakaṃ

nityamadvitīyamiṣṭadaivataṃ nirañjanam,

mṛtyudarpanāśanaṃ karāladaṃṣṭra bhūṣaṇaṃ

kāśikāpurādhināthakālabhairavaṃ bhaje (6)

ratnapādukāprabhābhirāmapādayugmakaṃ

He whose two beautiful feet are radiant by the light reflected from the bejeweled padukas he is wearing.

ratnapādukā - he is wearing shoes (pāduka) with jewels (ratna)

prabha - radiance, glow

abhirāma - beautiful

pāda - feet; yugmakaṃ - one who has two

nityamadvitīyamiṣṭadaivataṃ

He who is the most desired lord, for whom there is no substitute.

nityam - always; advitīyam - one who cannot have a substitute. Incomparable, unequaled; iṣṭadaivataṃ - he is the iṣṭa-daivata/devatā , desired (iṣṭa)

nirañjanam

He who is free from blemish

nir - free from

añjanam - the eye makeup, but here it means blemish

mṛtyudarpanāśanaṃ

He who destroys the arrogance of death

mṛtyu - of death

darpa - arrogance

nāśanaṃ - destroys

karāladaṃṣṭra

karāladaṃṣṭra

He whose teeth are terrible (as in terrifying).

daṃṣṭra - tooth, teeth

karāla - Vidyā-ji agreed to’ terrible’ after consulting on it a bit.

bhūṣaṇaṃ

He is one who is ornamented

bhūṣaṇaṃ - ornament, decoration


अट्टहासभिन्नपद्मजाण्डकोशसन्ततिं

दृष्टिपातनष्टपापजालमुग्रशासनम् ।

अष्टसिद्धिदायकं कपालमालिकाधरं

काशिकापुराधिनाथकालभैरवं भजे ॥७॥

aṭṭahāsabhinnapadmajāṇḍakośasantatiṃ

dṛṣṭipātanaṣṭapāpajālamugraśāsanam,

aṣṭasiddhidāyakaṃ kapālamālikādharaṃ

kāśikāpurādhināthakālabhairavaṃ bhaje (7)

aṭṭahāsabhinnapadmajāṇḍakośasantatiṃ

This one was left untranslated as a compound, but there is some agreement it refers to brahma-ji as first born which has the hiranyagarbha function in Vedanta tradition as being the first born which is subsequently the cause of what it is ‘superior’ to in causality. So, we can leave this one alone for now. It is possible  that at least one word below may change a bit contextually and reveal an easy meaning. I’m putting some other content from the dictionary to illustrate a couple of the words' other meanings that could be helpful. It’s a big topic so it is perhaps hard to lop it all together in a few words.

aṭṭa - lofty; hāsa - laughter → together can mean causing a commotion.

bhinna-broken padmaja-lotus → bloomed lotus; for ja - born of lotus - brahma-ji is born out of lotus. or something else born of padma.

aṇḍa - egg  kośa - shell → egg shell; santatiṃ - progeny

dṛṣṭipātanaṣṭapāpajālamugraśāsanam

He who is wonderful in such a way that in such a way by coming in his sight, it causes all our pāpas to be destroyed.

dṛṣṭi pāta - just the fall of his sight; naṣṭa pāpa - all the pāpa is lost

jālam - he is that magic by which it goes.

ugra - intense ; śāsanam - rules → rules very strictly.

aṣṭasiddhidāyakaṃ

He who gives the 8 siddhis.

aṣṭa siddhi dāyakaṃ - one who gives the 8 (aṣṭa) siddhis.

kapālamālikādharaṃ

He who wears a garland of skulls

kapāla mālikā -one who wears garland of skulls

dharaṃ - possessing, bearing


भूतसङ्घनायकं विशालकीर्तिदायकं

काशिवासिलकपुण्यपापशोधकं विभुम् ।

नीतिमार्गकोविदं पुरातनं जगत्पतिं

काशिकापुराधिनाथकालभैरवं भजे ॥८॥

bhūtasaṅghanāyakaṃ viśālakīrtidāyakaṃ

kāśivāsilokapuṇyapāpaśodhakaṃ vibhum,

nītimārgakovidaṃ purātanaṃ jagatpatiṃ

kāśikāpurādhināthakālabhairavaṃ bhaje (8)

bhūtasaṅghanāyakaṃ

He who is the leader of the collection of all those that are born.

bhūtasaṅgha - collection (saṅga) of all things that are born (bhūta)

nāyakaṃ - leader of

viśālakīrtidāyakaṃ

He who gives immense fame

viśāla-immense; kīrti - immense fame (kīrti)

dāyakaṃ - he who gives

kāśivāsilokapuṇyapāpaśodhakaṃ vibhum

He who residing in kāśi examines/or removes the puṇya pāpa of the devotees (According to their actions being analyzed)

kāśivāsiloka - being the resident seating in kashi

puṇyapāpa - the punya papa of the whole world(loka)

śodhakaṃ - the one who is examining, cleansing, removing(the pāpa) or he is analyzing

vibhum - endowed with greatness

To him who is endowed with greatness

        vibhum - endowed with greatness

nītimārgakovidaṃ

He who is knowledgeable about the right path (for the devotees)

nītimārga - the right path.

kovidaṃ - one who is knowledgeable about

purātanaṃ

He who is ancient (and ever new).

purātanaṃ - ancient

jagatpatiṃ

He who is the protector of the whole universe.

jagatpatiṃ - protector of the whole world.

Phala Śruti

कालभैरवाष्टकं पठंन्ति ये मनोहरं

ज्ञानमुक्तिसाधलं विचित्रपुण्यवर्धनम् ।

शोकमोहलोभदैन्यकोपतापनाशनं

ते प्रयान्ति कालभैरवांघ्रिसन्निधिं नरा ध्रुवम् ॥९॥

kālabhairavāṣṭakaṃ paṭhanti ye manoharaṃ

jñānamuktisādhalaṃ vicitrapuṇyavardhanam,

śokamohalobhadainyakopatāpanāśanaṃ

te prayānti kālabhairavāṅghrisannidhiṃ narā dhruvam (9)

kālabhairavāṣṭakaṃ - name of the text that should be read, studied, chanted.

now all the names below will describe this compound.

paṭhanti ye manoharaṃ

Those people who read/study this beautiful aṣṭakam, →

paṭhanti ye - those who read

manoharaṃ -  beautiful

jñānamuktisādhakaṃ

They will, obtain knowledge and freedom thru its recitation, study, (paṭha)

jñānamukti - knowledge, freedom

sādhakaṃ - helps achieve.

vicitrapuṇyavardhanam

It causes wonderful Punya to grow

vicitra - wonderful

puṇya - causes punya to grow.

vardhanam - one who makes grow

śokamohalobhadainyakopatāpanāśanaṃ

This text destroys sadness, delusion, greed, powerlessness, anद anger, and pain for those devotees (who chant it with meaning), they go to the sanctum of Kālabharava’s feet forever.

śoka - sadness; moha - delusion; lobha - greed

dainya - powerlessness; kopa - anger; tāpa - being on fire for something, pain; nāśanaṃ-destroys(this text does)

te prayānti - they certainly go to

kālabhairava - of kālabhairava

aṅghri  - the feet

sannidhiṃ - the sanctum

dhruvam - forever

इति श्रीमच्छङ्कराचार्य विरचितं कालभैरवाष्टकं सम्पूर्णम्

iti śrīmacchaṅkarācārya viracitaṃ kālabhairavāṣṭakaṃ sampūrṇam